Mexanik harakat haqida

7-§. TO‘G‘RI CHIZIQLI TEKIS HARAKATNING GRAFIK TASVIRI

Tezlik formulasidan yo‘l va vaqtni topish

Jismning harakat tezligi ma’lum bo‘lsa, tezlik formulasidan uning ixtiyoriy vaqt ichida bosib o‘tgan yo‘lini topish mumkin:

Masalan, jism υ = 8 m/s tezlik bilan tekis harakatlanayotgan bo‘lsa, u t = 10 s davomida s = υt = 8 m/s · 10 s = 80 m yo‘lni bosib o‘tadi.

Jismning tekis harakatdagi tezligi va bosib o‘tgan yo‘li ma’lum bo‘lsa, tezlik formulasidan uning harakatlanish vaqtini topish mumkin:

Tekis harakatlanayotgan jismning harakatlanish vaqtini topish uchun shu vaqt davomida bosib o‘tgan yo‘lni tezlikka bo‘lish kerak.

.
Masalan, jism 12 m/s tezlik bilan tekis harakatlanayotgan bo‘lsa, u 60 m yo‘l-

υ

12 m/s
ni t = ^s = ^{60 m} = 5 s da bosib o‘tadi.

Tezlik grafigi

Tekis harakatda t vaqt orta borishi bilan jism tezligi o‘zgarmay qolaveradi. Masalan, to‘g‘ri chiziqli tekis harakat qilayotgan jismning boshlang‘ich tezligi 10 m/s bo‘lsa, 10 s, 20 s, 30 s, 40 s, 50 s dan keyin ham uning tezligi 10 m/s ga teng bo‘laveradi. Bu holda tezlik grafigini 28-a rasmda ko‘rsatilganidek tasvirlash mumkin. Umumiy hol uchun aytish mumkinki, tekis harakatda tezlik grafigi vaqt o‘qiga parallel bo‘lgan o‘zgarmas to‘g‘ri chiziqdan iborat bo‘ladi. Harakatlanish vaqti t ga to‘g‘ri keluvchi grafik
ostidagi shakl to‘g‘ri turtburchak bo‘lib, bu turtburchakning yuzi son jihatdan jism o‘tgan yo‘l s ga teng bo‘ladi (28-b rasm).

Yo‘l grafigi

Jism υ = 5 m/s tezlik bilan harakat- lanayotgan bo‘lsin. Yo‘l formulasi s = υt dagi t ga son qiymatlarni berib, s yo‘lning tegishli qiymatlarini topamiz va natijalarni jadvalga yozamiz:

t, s	5	10	15	20
s = υt, m	25	50	75	100

Jadvaldagi t vaqtning har bir qiymatiga to‘g‘ri kelgan s yo‘lning mos qiymatlarini
υ, m/s


10

5
0 10 20 30 40 50 t, s

υ, m/s
0 t, s