Мевачилик асослари doc

Муҳокама учун саволлар: 
1.Мева экинларида илдиз тизимининг ўсиш қонуниятлари қандай бўлади ва қайси 
омилларга боғлиқ? 
2.Мева экинлари ер устки қисмларининг ўсиш қонуниятлари нималарга боғлиқ ва уни 
бошқариш йўллари қандай бўлади? 
3.Яруслилик ҳодисасини қандай тушунасиз? 
4.Морфологик параллелизмни таърифланг? 
5.Учидан ўсиш ва қутблилик ҳодисаси нима? 
6.Мева дарахтларида асосий ва майда шохларнинг циклик алмашиниши, ўз-ўзидан 
сийракланиш, яланғочланиш, регенерация ҳодисаларини тушунтириб беринг?
 
3 – амалий машғулот: Мева экинларининг морфологик
тузилишини ўрганиш 
Ишнинг мақсади: Талабаларни мева экинларининг ер остки ва устки 
қисмларининг тузилиши, ўсиши ва ривожланиши билан таништириш. 
Материал ва жиҳозлар:
1. Турли ёшдаги мева экинларининг кўчатлари, уларнинг ер остки ва ер 
устки қисмларини кўрсатувчи жадваллар, гербарий материаллари. 
2. А. Рибаков, С.Остроухова. Ўзбекистон мевачилиги. Т., 1980. 

---

64 
3. М.Мирзаев ва бошқалар, Боғдорчилик. Т., 1987. 
4. В.М.Тарасов и др. Практикум по плодоводству. М., 1981. 
Асосий тушунчалар: Мева ва резавор мева ўсимликлар илдизлар ва ер 
устки қисмларга бўлинади. 
Илдиз - дарахтнинг ер устки қисмларини маҳкам тутиб туради. 
Илдизларнинг вазифалари: у дарахтнинг барқарорлигини таъминлайди. 
Тупроқ билан ўзаро мураккаб алоқада бўлиб, тупроқдаги сувни унда эриган 
минерал моддалар ва карбонат ангидрид билан биргаликда сўриб ўсимликка 
ўтказади ҳамда хлорофиллнинг ҳосил бўлишида қатнашади. 
Ўсимлик илдизлари бош ва ён илдизлардан, қўшимча илдизлардан, попук 
илдиз ва тукчалардан иборат бўлади. 
Бош ёки биринчи тартиб илдиз муртак илдизчасидан ўсиб чиқади. Бу 
илдиз фақат уруғ кўчатларидан бўлади. Вегетатив усулида кўпайтириладиган 
қўшимча илдиз чиқаради. Бу илдиз ўсимликнинг поя қисмидаги қўшимча 
куртакдан ўсиб чиқади. Бош илдиздаги биринчи тартиб ёки ён илдизлар, уларда 
иккинчи тартиб ён илдизлар ўсиб чиқади ва ҳоказо. Ўсимликлик илдизлари 
асосий ўртача ва ўсувчи илдизларга бўлинади. Асосий ва ўртача илдизлар 
қаторига асосий ҳамда учинчи ва тўртинчи тартибда бўлган ҳамма ён илдизлар 
киради. Улар теварак атрофга таралиб ҳамда ерга чуқур киради ва ҳаммаси 
биргаликда ўсимлик илдизларининг асосини ташкил этади.
Ўсув илдизлари ўзининг тузилиши ва бажарадиган вазифаси жиҳатидан; 
а) сўрувчи ёки фаол илдизга; б) ўсув ёки ўқ илдизга; в) оралиқ илдизга ҳамда 
ўтказувчи илдизчага бўлинади. 
Асосий илдизларнинг бир қисми тупроққа ҳар қил қияликда кириб, 
бошқалари илдиз бўғзидан ён томонига тўғри бурчак ҳосил қилиб горизонтал 
ўсади. Шунинг учун илдизлар ўзининг тупроқда жойлашиш характерига қараб 
горизонтал ва вертикал қисмларга бўлинади. Горизонтал илдизлар азот ва 
минерал моддаларни ўзлаштиради, вертикал илдизлар эса ўсимликни тупроққа 
бақувват жойланишини таъминлайди. 
Ўсимлик илдизлари ер устки қисмига қараганда кўпроқ шохлаш 
хусусиятига эга. Масалан, олма ва нок дарахтларини шох-шаббалари ва ўз 
умрида саккиз-тўққиз тартиб шох чиқарса, уларнинг илдизлари эса бир 
мавсумда 6-8 тартиб шох чиқаради. 
Илдизларнинг морфологияси ва тупроққа жойлашиш тартиби дарахтнинг 
туригагина эмас, балки навига, пайвандтагнинг табиатига, тупроқ шароитига ер 
ости сувларининг сатҳига ва қўлланиладиган тадбирларга ҳам боғлиқдир. 
Табиий шароит ва қўлланиладиган агротехника бир хил бўлишидан 
қатъий назар, олма, нок, олча илдизлари, шафтоли, беҳи ва бошқа 
дарахтларнинг илдизларига қараганда чуқур киради ва кенг тарқалади.