Meva-sabzavotlarni

Kullanma soxa mutaxassislari, fermerlar va keng jamoatchilik uchun muljallangan.
Ushbu kullanma "Agrobank” ATB tuxfasidir
©
ISBN 978-9943-7175-2-7
“Agrobank” ATB - 2021 © Nashriyot uyi “Tasvir” - 2021 © “Colorpack” MCHJ - 2021
MUNDARIJA

MUNDARIJA 7
I KIRISH 7
I MEVA VA SABZAVOTLARNI SAKLASH USULLARI 9
I SOVITGICHLI SAKLASH OMBORLARI 15
I NAZORAT KILINUVCHI GAZ ATMOSFERASIDA (NGA) MEVA VA SABZAVOTLARNI SAKLASH 19
KUCHLI MUZLATISH KAMERALARI 22
I MEVALARNI SAKLASH USULLARI (OLMANI SAKLASH) 26
I NOKNI SAKLASH 31
I UZUMNI SAKLASH JARAYONIDA “SOVUK ZANJIR” TIZIMINI KULLASH 34
Sh I DANAKMEVALILARNI SAKLASH 72
I SABZAVOTLARNI SAKLASH USULLARI SABZINI SAKLASH 112
I PIYOZNI SAKLASH 157
I KARTOSHKANI SAKLASH 213
I POLIZ EKINLARI MAXSULOTLARINI SAKLASH USULLARI 220
I TARVUZNI SAKLASH 231
I KOVOKNI SAKLASH 234
I Foydalanilgan adabiyotlar ruyxati 240
100 kitob tuplami MEVA-SABZAVOTLARNI SAKLASHNING USULLARI 243

• 
  I KIRISH
  

Meva va sabzavotlar inson organizmini biologik faol moddalar bilan ta’minlovchi bekiyos maxsulotlardir. Me- va-sabzavotlar insonni nafakat turli xildagi organik moddalar bilan ta’minlaydi, balki uni uzok umr kurishi- da xam asosiy omillardan biri xisoblanadi. Inson orga- nizmi uchun zarur buladigan vitaminlardan 13 dan ortigi meva-sabzavot tarkibida topilgan. Ular tarkibida mine­ral tuzlar, fermentlar, fitonsidlar va boshka biologik moddalar kup. Bu insonning ishlash kobiliyatini oshiradi xamda yashash davrini uzaytiradi.
Shu bois, tibbiyot olimlarining uzok yillar olib bor- gan tajriba-kuzatuv tadkikotlari asosidagi tavsiyasiga mu- vofik urta yoshli xar bir inson yiliga 113 kg sabzavot, 45 kg kartoshka, 98 kg poliz va 57 kg meva-uzum iste’mol kilishi zarur.
Uzbekistan Respublikasi Prezidentining 2019 yil 29 iyulda kabul kilingan «Kishlo^xujaligi max,sulotlarini chukur kayta ishlash va ozik-ovkat sanoatini yanada rivoj- lantirish buyicha kushimcha chora-tadbirlar tutrisida»- gi PK-4406-son karori, 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947- son «Uzbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish buyicha Xarakatlar strategiyasi tutrisida»gi, Uzbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 29 martdagi PF- 5388-sonli «Uzbekiston Respublikasida meva-sabzavotchi- likni jadal rivojlantirishga doir kushimcha chora-tad- birlar tutrisida»gi Farmon va karorlari xamda mazkur





faoliyatga oid me’yoriy-xukukiy xujjatlardagi vazifalar- ni ilmiy jixatdan amalga oshirishga ushbu kullanma muay- yan darajada xizmat kiladi.
Mamlakatimizda sunggi yillarda kishlok xujaligi- ni islox kilish, soxaga bozor mexanizmlarini yanada keng joriy kilish borasida izchil chora-tadbirlar amalga oshi- rilmokda. Bugungi kunda respublikamizda yetishtirilayotgan 80 turdan ortik kishlok xujaligi maxsulotlari dunyoning 66 ta mamlakatiga eksport kilinmokda. Eksportga yunalti- rilgan maxsulotlarning 20 foizi uzum va 36 foizi boshka turdagi mevalar ulushiga tugri kelayotganligi, meva va uzum- chilik soxasini yanada rivojlantirish xamda bu orkali eks- portdan tushadigan xorijiy valyutalar mikdorini oshirish imkoniyatining mavjudligi, soxaga katta e’tibor karatish zarurligini kursatmokda.


1-rasm. Meva-sabzavotlarni saklash omborlarining umumiy kurinishi

• 
  I MEVA VA SABZAVOTLARNI SAKLASH USULLARI
  

Kishlok xujalik maxsulotlarini saklashda ularda kecha- digan fiziologik va biologik jarayonlar katta axamiyatga ega. Kishlok xujalik maxsulotlarini saklashning biolo­gik asoslariga tayanib, saklash usullarini bioz, anabioz, syenoanabioz va abioz kabi toifalarga buladi. Ushbu tizim fanda kabul kilingan bulib, saklashning barcha turlarini uz ichiga oladi.
Bioz. Maxsulotlar bioz usulida tirik xolda saklanadi. Ushbu usulda saklashning asosi tirik organizmlarning ta- biiy immunitet xossalari xisoblanadi. Bioz usuli eubioz va gemibioz turlariga bulinadi.
Tirik organizmlarni foydalanishgacha saklash eubioz turiga kiradi, Uy xayvonlari, kushlar, baliklar va boshka tirik organizmlar foydalangunga kadar tirik xolda eubioz usulida saklanadi.
Maxsulotlarni kisman bioz usulida saklash gemibioz («gemi» suzi grekcha bulib yarim degan ma’noni beradi) usu­li deb yuritiladi. Maxsulotlarni gemibioz usulida sakla- ganda ularning tabiiy saklanish xususiyatiga asoslaniladi.
Anabioz. Maxsulotda bu xolatda biologik jarayonlar butunlay yoki kisman tuxtagan buladi. Xujayrada modda almashinuv jarayoni susayadi va shu bilan birga mikroor- ganizmlar faoliyati xam tuxtaydi. Lekin ular nobud bul- maydi. Kulay sharoit yaratilganda mikroorganizmlar tezda rivojlanadi. Shu sababli anabiozni yashirincha xayot konu- niyati deb xam ataydilar. Anabioz xavo xaroratini pasay- tirib, maxsulot kuritilib, uning xujayrasidagi osmotik






bosimni uzgartirib, kislotali muxit yaratib va maxsus anes- tezik moddalar kullanib yaratiladi.

2-rasm. Meva-sabzavotlarni sovitgichli omborlarda saklash



Anabioz usuli kuyidagi turlarga bulinadi: Termoana­bioz, kseroanabioz, osmonanabioz, asidoanabioz, narko­anabioz.
Termoanabioz. Bu usulda maxsulotlar xavo xarorati pasaytirilgan muxitda saklanadi. Xaroratning pasayishi mikroorganizmlarga salbiy ta’sir kursatadi va maxsulot- dagi bioximik va fiziologik jarayonlarning aktivligini pasaytiradi.
Termoanabioz psixroanabioz va krioanabioz usul- lariga bulinadi.