Metrologiyaning asoslari

10-MA’RUZA
KALIBR TURLARI VA IJROCHI O’LCHAMLARI.

REJA:

1. 
   Detallarni shakli bo‘yicha og‘ishi.
   
2. 
   Detalni sirtlarning joylashuvidagi og‘ishi.
   
3. 
   Detallar yuzaliklarining shakli va joylashuvi joizliklarining chizmalarda ifodalanishi.
   

Detallarni shakli bo‘yicha og‘ishi
Mashinaning sifati va birinchi navbatda ularning ishonchli mustaxkam va uzoq muddat ishlashi detallarni tayyorlashdan ishlov berish aniqligiga ta’mirlash jarayonida ularni qayta tiklash sifatiga bog‘liqdir.

Mashina va mexanizm detallarini tayyorlash jarayonida ularning geometrik shakllardan va yuzalarining bir-birlariga nisbatan joylashishlaridan og‘ishlari (hosil bo‘ladigan xatoliklar) mashina qismlarining bir-birlariga nisbatan o‘zaro joylashish aniqliklarini pasaytiradi, moy qatlamining notekisligi buzilishi va joy-joylarida ichki kontakt kuchlanishini oshib ketishi sababli detallarning emirilishini oshiradi, shuningdek ularni taranglik bilan biriktirilishiga salbiy ta’sir etadi.

Real sirt - bu detalni chegaralovchi va atrof muhitdan ajratuvchi yuzadir.

Nominal sirt - bu ideal yuza bo‘lib, shakli chizmada yoki boshqa texnik hujjatlarda berilgan bo‘ladi.

Tekislik – tekislik (detal) nuqtalaridan yondosh tekislikkacha bo‘lgan eng katta masofa bilan aniqlanadi.

To‘g‘ri chiziqmaslik (10.1-rasm,a) - detal sirtining berilgan yo‘nalishdagi to‘g‘ri chiziqdan og‘ishi bilan aniqlanadi. Amalda ko‘pincha tekislik nazorat qilinadigan sirtdagi istalgan yo‘nalishdagi to‘g‘ri chiziqmaslik bilan aniqlanadi. Tekislikka eng oddiy misol botiqlik va qavariqlikdir (10.1-rasm, b va v).

Silindring ko‘ndalang kesimdagi og‘ish doiraviymaslik (10.1-rasm, g) bilan xarakterlanadi. Doiraviymaslik deyilganda ham nazorat qilinayotgan detal real nuqtalarning uni qamrab oladigan ideal doiradan eng katta og‘ishi tushuniladi.

Doiraviymaslikka shaklning doiradan har qanday og‘ishi kiradi.

Biroq o‘lchash va detalni ishlash texnologiyasi bilan bog‘lanish oson bo‘lsin uchun ovallik (10.1-rasm, d) va ko‘p qirralik deb ataladigan elementar ifodalangan og‘ishlar ajratiladi. Ko‘p qirralik deyilganda silliq doira o‘rniga bir necha yoqdan tashkil topgan shakl tushiniladi. 10.1-rasm, e da aniq tasvirlangan to‘rt yoqli ko‘p qirralik ko‘rsatilgan.