“Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlash asoslari”

O‗lchash turlari va usullarining klassifikatsiyasi. 
Turkumlash o‘lchanadigan turli kattaliklar uchun turlicha bo‘lgan umumiy belgilar bo‘yicha 
amalga oshiriladi. 
a) xarakter bo‘yicha; 
b) o‘lchash usullari bo‘yicha; 
v) o‘lchash natijalarini ifodalash usullari bo‘yicha; 
g) foydalanilgan o‘lchash usuli bo‘yicha. 
O‘lchanayotgan kattalikning vaqtga bog‘liqligi xarakteri bo‘yicha o‘lchashlar statik va dinamik 
bo‘ladi. 
Statik o‘lchash, bunda o‘lchanayotgan kattalik o‘zgarmas bo‘ladi. M: termostat. 
Dinamik o‘lchash, bunda o‘lchanayotgan kattalik vaqtga bog‘liq bo‘ladi. 
Masalan: 
Elektr kuchlanishining vaqtga bog‘liqligi. 
6.1-rasm. Kattalikning vaqtga bog‘liqligi. 
O‘lchash turi bo‘yicha: bevosita, bilvosita, birgalikda va birlashtirib. 
O‘lchash usullari bo‘yicha; 
O‘lchanayotgan kattalikning son qiymati bevosita, bilvosita, birlashtirib va birgaliqda 
o‘lchash turlari yordamida topiladi. 
U (t)
t
1
 
 
 t
2
 t 

---

38 
Laboratoriya amaliyotida va ilmiy tekshirishlarda birlashtirib va birgalikda o‘lchash 
usullaridan foydalaniladi. 
Bevosita 
o‘lchash deb, o‘lchanayotgan kattalikning izlanayotgan qiymatini tajriba 
ma‘lumotlaridan bevosita aniqlanishiga aytiladi. 
Masalan: - voltmetr bilan manbaning kuchlanishini va 
-ampermetr bilan tok kuchining kattaligini o‘lchash. 
Bilvosita o‘lchash deb shunday o‘lchashga aytiladiki, unda o‘lchash natijasi o‘lchanayotgan 
kattalik bilan ma‘lum munosabat yordamida bog‘langan kattaliklarni bevosita o‘lchashga 
asoslangan bo‘ladi. Bilvosita o‘lchashda o‘lchanayotgan kattalikning qiymati quyidagi tenglamani 
echish yo‘li bilan topiladi. 
X qF(x
1.
x