Metodologiyasi

' Tarix falsafasining nazariy asoslari. 199-b.
Лаптева М.П. Теория и методология истории: курс лекций / М.П.
Лаптева; Псрм. гос. ун-т. - Пермь, 2006. С. 159-160.
O'sha joyda.

---

ong m ahsuli hisoblanadi», — degan fikrni ilgari surgan bo‘lsa, 
yana bir ingliz tarixchisi M. O ukshot: «Tarix fanining predmeti 
bu shunchaki tarixchining tadqiqot olam idir, undagi jarayonlar 
tarixchining tafakkuri m ahsuli va konstruksiyasidir. Tarix bu — 
tarixchi g‘oyalarining spetsifik olamidir», - degan fikrni o'rtaga 
tashlaydi. Tarixchi G. K om m adjer zamonaviy tarix faniga ta ’rif 
berar ekan, uni quyidagicha sharhlab beradi: «Tarix amaldagi 
atom , kimyoviy vositalar singari o‘zini namoyon eta olmaydi. Bu 
vositalar tabiatda mavjud va inson ularni yo‘q qilgunga qadar 
mavjud bo‘ladi. Tarix esa tabiatda yashamaydi, balki inson tasav- 
vurida, xotirasida yashaydi»1.
Tarix fani haqida bir qator vatandoshlarim iz ham o ‘z qarash- 
larini bayon qilganlar. Xususan, buyuk m utaffakkir shoir va al- 
loma A lisher Navoiy tarix fani haqida shunday fikrlar bildirgan:
«H ukm dorlarning qay biri zulm o tin i surdiyu, qay biri ado- 
lat bilan dong taratdi va oxiri bundan nim a m urod hosil bo'lga- 
nin tarixdan bilam iz. OMkada nim a obod bo‘ldi, m am lakat ni- 
m adan tinchlikka yuz tutdi? H ar bir shaxsning sifatida nim a-yu, 
nuqsonlari nim a, ham m a-ham m asi tarixda bitilgan».
Abulg'oziy Bahodirxon o‘z asarini yaratar ekan, tarixiy jara­
yonlar va voqealarni obyektiv ravishda yoritishga harakat qilgan- 
ligini alohida ta ’kidlaydi: «Emdi ko‘nglingizga kelm asunkim faqir 
ta ra f tutub yolg‘on aytqon bo‘lg‘aym an va yo o ‘zim ni g'alat ta ’rif 
etqon bo‘lg‘ayman».
U «Shajarai turk» asarini yozishga kirishar ekan, Xorazm xon- 
lari tarixini yozishga harakat qilayotganligi va bunda nafaqat sa- 
roy tarixi, balki shu hududlarda yashab o'tg an xalqlar va ularning 
tarixi, turkiy xalqlarning tarixi kabi sohalarni ham yoritish- 
ni maqsad qilganligini, biroq ayni vaqtda bu tarixlarni, ayniq- 
sa Xorazm xonlari tarix in i yozishda betaraf boMish, tarafkash- 
lik qilm aslik yoki ilmiy til iborasi bilan aytganda voqealarni 
obyektiv ravishda yozishga amal qilmoqligini alohida ta ’kidlab
1