Metodologiyasi

—a sh la r in i 
vo‘q o ta b o sh lad i va ta rix c h ila r k o 'p ro q e m p irizm g a 
e ’tibor q arata bo sh lad ilar. S hunga q aram ay X IX a s rn in g ik k m ch i 
yarm ini ta rix fan in in g rivojlanishi davri sifatida b ah o la n a d i va 
bunda po zitiv istlarnin g h a m o ‘ziga xos hissasi bo 'lg an .
M arksizm . P ozitivizm b ilan b ir q a to rd a bu d av rd a yangi q a ­
rash. ya’ni 
ta rix n i m a teria listik tu sh u n ish g'oyasi sh ak llan d i. Bu 
g ‘oya dastlab 
K .M arks va F .E n g elsn in g « K o m m u n istik partiya 
m anifesti* 
(1848) n o m li k ito b id a, key in ch alik «K apital* asarid a 
ko'rsatib berildi.
M arksistlar 
va m ark sizm ta ra fd o rla ri ta rix n i falsafiy u m u m - 
lashtirish, 
u n in g asosiy q o n u n iy a tla rin i o 'rg an ish g a b a g 'ish la n g a n
o'zlariga xos 
«ilm iy* g‘o y an i ilgari su rd ilar.
Bu g 'o y a n in g m a z m u n ig a ko‘ra k ish ilik ja m iy ati ta ra q q iy o - 
tin in g aso sin i ish lab c h iq a ru v c h i k u c h la rn in g va ish la b ch iq a - 
rish m u n o sa b a tla rin in g d ia lek tik asi ta sh k il etad i. Bu yerd a gap 
pozitivistlar kabi faq atg in a iqtiso d iy o m illa r h aq id a e m a s, balk i 
m oddiy n e ’m a tla rn in g y a ra tilish i va m o d d iy faro v o n lik h a q i­
da ham b o rm o q d a . M ark sizm g a ko ‘ra ja m iy a t ta ra q q iy o tin in g
asosida ishlab ch iq a rish s h a k lla rin in g alm a sh in u v i, y a’ni ibti- 
doiy ja m o a sh a k li, a n tik , feod al, b u rju a c h a va k o m m u n istik ish ­
lab ch iq arish sh a k lla ri k etm a-k etlig i yotadi. T arix — bu sin f- 
lar o 'rtasid a g i k u ra sh d a n ib o rat, d e b k o 'rsatilad i. T arix d a so d ir 
bo ‘lgan h a r q an d ay voqea va ja ra y o n la rd a n sinfiy k u ra s h o m ilin i 
izlash kerakligi k o 'rsatilib , K .M ark s bu g 'o y a n in g y u zag a kelishi 
o'ziga tegishli em aslig in i h am t a ’k id lab o 'ta d i. H a q iq a ta n h am
bu boradagi d astlab k i fik rla r O .T y errin in g « З а в о е в а н и е А н г л и и
н о р м ан н ам и * (« A n gliyan ing n o r m a n n la r to m o n id a n zabt eti- 
lishi*) a sarid a istilo c h ila rn i (n o rm a n n la rn i) h u k m ro n sin f, 
m ag'lubiyatga u c h ra g a n la rn i esa ezilu v ch i, ja b rla n g a n la r sifatida 
ko'rsatib o 'ta d i. K ey in ch a lik F .G iz o sin fla rg a b o 'lish d a m ulkiy 
farqlanish o m ilin i h a m k o 'rsa tib o 'ta d i. K .M ark s esa s in fla rn in g
ishlab ch iq arish tiz im id a g i o 'r n in i k o 'rsa tib berdi. U n in g sinfiy 
b o 'lin ish g a b a rh a m b e rish d a p ro le ta ria t (ish c h ila r sin fi) d ik ta tu -
187

---

ra sin in g m u q a rra rlig i h aq id ag i fik rlari va g ‘oyalari ja m iy at hayoti 
u ch u n o ‘ta d a ra ja d a kesk in lig i (radikallig i) sababli o ‘z dav rin in o
ko‘pg ina