Metodologiyasi

Yuksak m a’naviyat - yengilm as kuch. 6 6 -6 7 -b b .
185

---

o ‘rin g a va ah a m iy a tg a ega bo 'lib , b ir vaqtda h a ra k a td a b o 'lad ilar, 
ya’ni u la rn in g h a r h|H ja m iy a t 
hayotida bir vaq tn in g o 'zid a
scdii 
b o ‘lib tu ra d i. T a rix c h ila r esa bu o m illa rn i alo h id a yoki b ir vaqtda 
b ir n e c h a sin ig in a o 'rg a n ib , tad q iq etgan lar. H o zirg ach a ta rix c h i- 
la rn in g ta d q iq o tla rid a bu h o la tn i ku zatish m u m k in .
Ijtim o iy -iq tiso d iy ja ra y o n larg a q iziqish va statistik uslublarni 
q o 'lla sh a lo h id a o 'r in tu ta b o sh lad i. Bu h am o ‘z o 'rn id a ta rix fani 
ta d q iq o tla rid a ilg arilash g a in tilish b o 'lib , ishlab c h iq arish tarix i, 
q ish lo q xo'jaligi ta rix i, sav d o -iq tiso diy m u n o sa b a tla r ta rix i tarix iy
ta d q iq o tla rn in g obyektiga ay lan ib bordi. A sosiy e ’tib o r intellek­
tu a l ta ra q q iy o t, aq liy rivojlanishga q aratild i. T arixchi pozitivist­
la r ilgari su rg an u slu b la rd a n biri bu ta rix iy ta q q o slash uslubidir. 
P o z itiv istla rn in g asosiy k a m c h ilik la ri - ta rix d a h o d isa la rn in g
ich k i sa b a b -o q ib a t alo q ad o rlig i im k o n iy atlarin i in k o r q ild ila r va 
ta rix c h in in g asosiy vazifasi ta rix iy h o d isa la r so d ir b o 'lish in in g
♦ n im a u c h u n s o d ir b o 'ld i* d egan savolga em as, b alk i «qanday so ­
d ir b o 'ld i» d eg an savolga javob b erish d an iborat deb h isob lad ilar.
P o z itiv iz m b a rc h a ta rix c h ila r to m o n id a n b ird ek q a b u l q ilin - 
m a g a n lig i sab ab li u n i tu r li ta rix c h ila r tu rlic h a n u q ta y i n a z a rd a n
q o 'lla g a n la r va ta rix s h u n o s lik so h a sid a o ‘ziga xos iz q o ld irg a n - 
lar.
U la rd a n b iri B uyu k B ritan iy alik G .B o k l ja h o n sivilizatsiyalari 
ta rix in i y aratish m a q sa d id a 19 ta tiln i o 'rg a n ib , 20 m in g d a n o rtiq
kitobga ega b o 'lg a n k u tu b x o n a ta sh k il q ild i, b iro q u faq atg in a ik­
ki k ito b d a n ib o rat «A ngliya sivilizatsiyalari tarixi* n o m li kitobi- 
n i y ozishga u lg urd i. Bu k ito b n in g ah am iy ati sh u n d a k i, ta rix c h ila r
G .B o k l to m o n id a n y ozilgan va q o 'lla n g a n uslu b lar va ta d q iq o t- 
dagi y o n d ash u v larn i p o zitiv izm y o n d ash u v in in g e ta lo n i sifatida 
e ’tir o f etd ilar. U ta rix g a eng m ard on av o r h a m d a m u ra k k a b va 
q iy in m a sh g 'u lo t sifatid a t a ’r if bergan. G .B o k l aqliy taraq q iy o t ja - 
ra y o n in in g asosiy o m ili sifatida q o n u n iy a tlarn i izlab, u la rn i ik- 
k ila n ish va sh u b h a la n ish aqliy tara q q iy o tn in g h a ra k a tla n tiru v - 
ch i m a n b ay i d eb k o 'rsa ta d i. T arixiy h o d isa la rn i aqliy taraq q iyo t 
ja ra y o n la rig a ta ’sir k o 'rsa tish nuqtayi n a z a rid a n bah o lad i.
186

---

XIX 
asr o xirlarig a kelib p o zitiv izm asta-sek in o 'z in in g ilg‘o r