Metodologiyasi o z b e k I s t o n r e s p u b L ik a s 1

^ Muhammad Yusuf Bayoniy «Shajarai Xorazmshohiy*. - Т.: Mcros. 1991.
•brat. Tarixi Farg'ona. - Т.: Meros. 1991.
57

---

da o ‘zi yashab turgan vatani, tug‘ilib o‘sgan zam ini tarixini bilishi 
lozim ligini, bu hatto tafsir va hadislarda ham shart etib qo'yilgan- 
ligi va bu ham ilm ekanligini alohida ta ’kidlab o ‘tadi.
Tarixchi M ullo O lim M ahdum hoja esa «Tarixi Turkiston» 
asarida tarixga shunday ta ’rif beradi:
«...Ilm i tavorix [tarix ilm ijning foyidam andlig‘ig‘a tam om i 
firqa m uttafiq ur-roydurlar. Aksar tavoyifi um am , balki, tam om i 
ahli olam bu ilm ni am alga qo‘yub, gum oshtagonlarindin rivoyat 
va hikoyatlar qilib, oning o ‘zlarig‘a dalil qiladurlar*1.
A toqli o ‘zbek olim laridan biri A bdurauf Fitrat esa Yevropa 
tarixchilari tom onidan tarix fani va uning predm etining tur­
li talqinlarini ilgari surish «avj* olgan XX asr boshlarida ta ­
rix va tarix fani haqida shunday deydi: «Tarix m illatim izning, 
o ‘tm ish im izn in g taraqqiyotini ham da tanazzulining sabablarini 
o'rganadigan fandir».
Tarix va tarix fani yuzasidan bir qator fikrlar bildirib o ‘tilgan- 
ki, u lar biri ikkinchisining m azm unini toMdirib keladi. Adabiyot- 
larda qayd etilishicha, tarix so‘zi beshta m a’noni ifodalash uchun 
qo‘llanilm oqda:
1. Ijtimoiy taraqqiyot jarayonida yuzaga kelgan voqelik, hayot.
2. 0 ‘tm ishga oid dalil va hodisalar majmuyi — o‘tm ish, kech- 
mish.
3. Biror voqea-hodisaning izchil taraqqiyoti haqidagi fan.
4. Jam iyat taraqqiyoti haqidagi fan.
5. Biror ishning bajarilganligini, biron voqea-hodisaning qa- 
chon b o ‘lib o ‘tganligini ko‘rsatuvchi aniq vaqt, sana2.
M azkur fanning izohi keltirilgan boshqa m anbada qayd eti­
lishicha, tarix bu —
1. Tabiat va jam iyatdagi har qanday rivojlanish jarayoni.
2. Insoniyat va uning mahsuli boMgan tam addunlar rivo- 
ji, jam iyat va davlatlar o ‘tm ishi taraqqiyoti jarayonini o'rganuv-
1