Metallurgiya

 
 Sanoat ahamiyatiga ega bo‘lgan ruxning asosiy minerallari 
Rux ishlab chiqarishning asosiy xomashyo manbai bu sulfidli mis - 
qo‘rg‘oshin – ruxli, mis-ruxli va qo‘rg‘oshin – ruxli rudalardir.
Sulfidli rudalarda rux asosan sfalerit yoki vurtsit, ikkalasining tarkibi ZnS 
formulasiga javob beradi, va marmatit nZnS · mFeS ko‘rinishda uchraydi. 
Polimetallik rudalarda ruxga quyidagi minerallar yo‘ldosh minerallar ko‘rinishida 
uchraydi: galenit PbS, xalkopirit CuFeS
2
, grinokit CdS, arsenopirit FeAsS
2
, pirit 
FeS
2
va pirrotin Fe
7
S
8
. Bo‘sh poroda turli silikatlar va karbonatlardan tashkil 
topgan. 
Rux zaxiralarining oksidlangan zonalarida rux, quyidagi kislorod tarkibili 
birikmalar ko‘rinishida bo‘ladi: smitsonit ZnCO
3
, sinkit ZnO va kalamin
2ZnO • SiO
2
• H
2
O. Oksidlargan rux rudalari hozirgi kunda unchalik sanoat 
ahamiyatiga ega emas. 
Sulfidli polimetallik rudalarda ruxning miqdori odatda 1-3% tashkil etadi. 
Bu rudalar murakkab tarkibga ega. Shuning uchun rux rudalari metallurgik qayta 
ishlashdan avval sellektiv flotatsiya sxemasi bo‘yicha boyitiladi. Boyitish 
natijasida rux, mis, qo‘rg‘oshin va pirit boyitmasi olinadi.
Polimetallik rudalarni selektiv flotatsion boyitish natijasida quyidagi 
namunali tarkibdagi boyitma olinadi, %: Zn 48 - 60; Pb 1,5 - 2,5; Cu 1 - 3; Cd 0,25 
gacha; Fe 3 - 10; S 30 - 38, bo‘sh jins 10 tagacha (SiO
2
, CaO, A1
2
O
3
va b.) 
Rux boyitmalari kompleks va qimmatbaho xomashyo. Bu xomashyodan rux, 
qo‘rg‘oshin, mis, kadmiy, oltingugurt, oltin, kumush, simob, galiy, indiy, talliy, 
selen, tellur va boshqa moddalar ajratib olinishi zarur. 
Ayrim hollarda, qiyin boyitiluvchi mis-ruxli rudalardan, tarkibida 12-18% 
rux va 4-8% mis bo‘lgan yarim mahsulotlar (boytmalar) olinadi. Bu boyitmalarni 
rux va mis zavodlarida qayta ishlash qiyinchilik tug‘diradi. 
O‘zbekistonda rux zavodini mahalliy xomashyo bilan ta’minlash maqsadida 
2010 yildan boshlab Olmaliq kon-metallurgiya tarkibida yangi “Xondiza” kon 
boshqarmasi ishga tushirilgan. Buning natijasida 2010 yilda mahalliy 
xomashyodan birinchi metallik rux ishlab chiqarilgan. 
“Xondiza” kon boshqarmasi tarkibiga, zamonaviy kon va boyitish 
dastgohlari bilan jixozlangan shaxta va boyitish fabrikasi kiradi. 2015 yilda 
korxona polimetallik rudalarni qazib olish va qayta ishlash bo‘yicha o‘zining 
loyihaviy quvvatiga erishdi, bu ko‘rsatgich yiliga ruda bo‘yicha 650 ming tonnani 
tashkil etdi.
“Xondiza” kon boshqarmasi boyitish fabrikasining yillik ishlab chiqarish 
unumdorligi, rux boyitmasi bo‘yicha 60 ming tonnani, qo‘rg‘oshin boyitmasi 
bo‘yicha 30 ming tonnani va mis boyitmasi bo‘yicha 3 ming tonnani tashkil etadi.
“Xondiza” kon boshqarmasi tomonidan ishlab chiqariladigan rux boyitmasi, 
rux zavodi ishlab chiqarish quvvatining faqat 25% qondiradi. Shu sababdan, 
xozirgi kunda rux zavodida mahalliy xomashyo bilan birga, boshqa davlatldardan 
keltirilgan xomashyo ham qayta ishlanadi. 

---

49