Metallurgiya

 Oltin saqlovchi ruda va boyitmalarni sianlash jarayoni 
Sanoatda oltin gidrometallurgik jarayonlar yordamida ishlab chiqariladi. 
Tarkibida oltin mavjud rudalarni gidrometallurgik usullarda qayta ishlashning 
mohiyati, shundan iboratki ruda tayyorlov jarayonlardan so‘ng, ishqoriy va 
ishqoriy yer metallarning sian tuzlarining (KCN, NaCN) suyultirilgan eritmalarida, 
havo kislorodi ishtiroqida tanlab eritiladi. Eritmaga o‘tgan oltin turli usullarda 
eritmadan ajratib olinishi mumkin, masalan: rux kukini bilan cho‘ktirish, 
ionalmashuvchi smolalar bilan sorbsiyalash, aktivlangan ko‘mir bilan sorbsiyalash. 
Sianlash jarayonida kislorod oksidlovchi bo‘lib chiqadi. Oltinni sianlash 
jarayoni muvafaqiyatli o‘tishi uchun eritmalarda sianidning miqdori kam bo‘lishi 
kerak. Tanlab eritish jarayonida sianidning miqdori 0,05- 0,15 %. Sianidning kam 
miqdorini quyidagicha tushintirsa bo‘ladi: sianid miqdori oshgani bilan tanlab 
eritish jarayonida oltindan tashqari eritmaga rudadagi boshqa nodir emas metallar 
o‘tadi. 
Sianlash jarayoni bir maromda o‘tishiga va oltinni chiqindilar bilan 
yo‘qolishini kamaytirishda, qayta ishlanadigan rudadagi oltin zarrachalarining
o‘lchamlari va ko‘rinishi katta rol o‘ynaydi, buni quyidagicha tushuntirsa bo‘ladi: 
birinchidan bo‘sh tog‘ jinslaridan yirik bo‘lishi kerak; ikkinchidan tanlab eritish 
jarayoni bir me’yorda borishi uchun, oltin zarrachalari mayda va bir o‘lchamda 
bo‘lishi kerak, chunki yirik o‘lchamli oltin donachalari eritmaga o‘tishni 
ulgurmaydi va tashlandiq mahsulotlar bilan chiqindixonaga tashlanadi.
Stexiometrik xisobot bo‘yicha KCN ning 4 molekulasi (M
KCN
= 65,10 g),
2 atom oltinni eritadi (A
Au
= 197,2 g):
KOH
CN
Au
K
O
H
O
KCN
Au
2
]
)
(
[
2
2
1
4
2
2
2
2





demak 1 g. sianid 197,2 : (65,10 ∙ 2) = 1,51 g oltinni eritadi, bir gramm 
oltinni eritish uchun (65,10∙ 2) : 197,2 = 0,65 g KCN talab qilanadi. Ammo 
amalda sianidning sarfi 30 – 40 marotaba bo‘ladi (32 – 100 g 1 g oltinga).
Shundan kelib chiqadiki, sianlash jarayonida sianidning sarfi oshganda, 
sianidning isrof bo‘lishi yuz beradi. Sianidning isrof bo‘lishini ikki guruhga bo‘lish 
mumkin: mexanik va kimyoviy. Mexanik isrof bo‘lish, sianid eritmalarini 
dastgohdan dastgohga nasoslar orqali oqib o‘tish natijasida hosil bo‘ladi. 
Kimyoviy isrof bo‘lish, sianidning rudadagi bo‘sh tog‘ jinslari bilan 
reaksiyaga kirishi, sianid tuzlarining parchalanib HCN bo‘g‘larini hosil bo‘lishi 
natijasida hosil bo‘ladi.




CNO
O
CN
2
2
1
HCN bo‘g‘larini hosil bo‘lishini oldini olish uchun, tarkibida oltin mavjud 
bo‘lgan rudalarni sianid eritmalarida tanlab eritish jarayoni ishqoriy muhitda olib 
boriladi. 
Aralashtirib sianlash jarayoniga kelayotgan bo‘tana yuqori qovushqoqlikka 
ega bo‘ladi, bu esa sian ionlari va eritmada erigan kislorod molekulalari orasidagi 
diffuziyani qiyinlashtiradi. Bundan tashqari sulfidli rudalar eritmada erigan 
kislorod yordamida tez oksidalanadi va kislorod bosimini kamaytiradi. Bu ham o‘z 

---

61 
navbatida oltin erishini qiyinlashtiradi. Mayda zarrachali bo‘tanalarni sianlash 
asosan aralashtirish va uzluksiz havo kislorodi bilan tuyintirishga asoslangan.
Jarayonda sian eritmasining 0,02 – 0,05 % li eritmasi va oxakning 0,01 – 0,03 
% li eritmalari (pH=9–10) ishlatiladi. Aralashtirish jarayonining asosiy 
ko‘rsatgichlaridan biri bu suyuqlik va qattiqlik nisbatidir. Odatda kvarsli oltin 
rudalarini boyitishda S : Q = 1,2 : 1 (1,5 : 1), gil saqlagan rudalarni boyitishda esa 
S : Q = 2 : 1 (2,5 : 1).
Aralashtirib sianlash jarayoni davriy va uzluksiz bo‘lishi mumkin. Davriy 
ravishda aralashtirib sianlash alohida-alohida parallel ravishda ishlaydigan 
dastgohlarida olib boriladi. Ma’lum vaqt aralashtirishdan so‘ng oltinni eritmaga 
o‘tishiga yetguncha bo‘lgan vaqtdan so‘ng bo‘tana chandan chiqariladi, eritma 
yig’uvchi changa yuboriladi, changa esa yangi bo‘tanalar yuklanadi. Uzluksiz 
aralashtirib sianlashda bo‘tana ketma-ket ulangan zanjir ko‘rinishidagi 
dastgoxlarga kelib quyiladi. 
a) 
b) 
15.2 – rasm. a – Davriy tartibda ishlovchi tanlab eritish: 1- aralashtirib 
sianlash chani; 2–yig’uvchi chan; 3 – filtr. b – To‘xtovsiz rejimda ishlovchi 
dasgohlar: 1–aralashtirib eritish uchun chan; 2 – filtr.