Metallurgiya kOmBinatı nawayi mámleketlik kánshilik instituti

Litosferanı qorǵaw.
Litosfera – jerdiń ústingi qatlamı bolıp, onıń qalıńlıǵı 30 -40 km ǵa teń. Litosfera óz ishine jer resursların, ósimliklerin, toǵaylardı, haywanat dúnyasın, jer astı baylıqların óz ishine aladı.
Litosferanı qorǵaw, onıń baylıqlarınan aqılǵa say paydalanıw - bul islep shıǵarıw processleriniń natiyjeliligin asırıw hám de insannıń tábiyiy jasaw sharayatların, planetanı genetikalıq fondın saqlap qalıwdıń tiykarǵı faktorlarınan biri bolıp tabıladı.
Litosferanıń ústki qabatı topıraqtan quralǵan bolıp, topıraq insanlardıń ómirin támiyinlewde áhmiyetli rol oynaydı, sebebi azıq-awqat ónimlerin islep shıǵarıwdıń tiykarǵı kólemi sapasına baylanıslı bolıp tabıladı.
Topıraq uzaq jıllar dawamında atmosfera, gidrosfera, ósimlik hám xaywanat áleminiń óz-ara bir-birine tıǵız baylanıslı bolǵan halda litosferanıń ústki qabatlarınıń ózgerisleri nátiyjesinde qáliplesip kelgen.
Topıraqtıń jaǵdayına faktorlar menen birgelikte, insan iskerligi de tásir kórsetedi. Tábiyatta mudamı topıraq qabatınıń suw, samal, sel aǵımları hám taǵı basqalar tásiri nátiyjesinde buzıp jiberiliwi processleri ámelge asıp kelgen. Biraq topıraq jaǵdayınıń global ózgerisi payda bolıwınıń tiykarǵı sebebi insanlardıń hár qıylı háreketlerine baylanıslı. Insannıń qálewine qaray topıraqtıń quramı ózgertiriledi, topıraqtı payda etiwshi faktorlar - relef, mikroiqlim ózgeredi, teńizler, suw bazaları, kanallar júzege kelip, millionlap tonna gruntlar bir orınnan ekinshi orınǵa kóshiriledi.
Topıraqtı qorǵawdıń tiykarǵı waziypası - bul topıraq qatlamınıń pútinligin saqlap qalıw, onıń ónimdarlıǵın saqlaw bolıp tabıladı. Buzılǵan topıraq júdá ástelik penen tiklenedi. Topıraqtıń 1 sm qabatın qayta tiklew ushın júz jıllar kerek boladı. Sońǵı jıllarda dúnya kóleminde jer resurslarınıń azayıp barıwı gúzetilmekte. Bunıń tiykarınan eki sebebi bar:
1. Birinshisi - topıraqtıń tábiyiy processler (mısalı, shóldiń artıp barıwı) tásirinde hám de xojalıqtıń bilimsizliginıń artıwı nátiyjesinde (jemiriliwi, duzlanıw) degradatsiya hám quwatsızlanıw bolıp tabıladı. Tábiyiy processler tásirinde denuratsiya procesi - yaǵnıy taw landshaftların buzılıwı, qurǵaqlıqlardıń tarqalıwı, topıraq qatlamın suw hám samal menen kóship ketiwi - ámelge asıriladı.
Tábiyiy processler tásirinde denudatsiya procesi-yaǵnıy taw landshaftlarınıń buzılıwı, qurǵaqlıqlardıń tarqalıwı, topıraq qatlamınıń suw hám samal menen jıljıp ketiwine sebepshi boladı .
Topraqlardan nadurıs paydalanıw, olardıń erroziyasına, yaǵnıy topıraq qabatın aynıwına alıp keledi. Erroziyanıń tómendegi túrleri bar bolıp tabıladı: samal, suw, irrigatsion, texnikalıq erroziya.
Topıraq menen ósimlikler arasındaǵı teń salmaqlılıq buzılıp ketse, erroziya tezlesedi hám shóllerdıń tarqalıwina alıp keledi.

1. 
   Ekinshisi - texnikalıq progress, industrializatsiya urbanizatsiya tásirinde jer resurslarinıń azayıp ketiwi.