Merkaptanlar

KIning tarkibiy tuzilishi. KI kirish, asosiy qism, amaliy qism, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatini o’z ichiga oladi. Uning umumiy hajmi X bet, shundan matn qismi. Unda foydalanilgan adabiyotlar 39 manbadan iborat. Ishning kirish qismida mavzuning dolzarbligi, maqsad va vazifalari, tadqiqot obekti va predmeti, ilmiy va amaliy ahamiyati bayon etilgan.

KIning xulosa qismida bajarilgan ishlar natijalari umumlashtirilib, mavzubo’yicha tavsiya va takliflar keltirilgan.

2.Asosiy qism

2.1. Tiollar

Merkaptanlar (tiollar) – vodorod sulfidning organik xosilalari hisoblanadi. Umiy formulasi RSH, bu yerda R-uglevodorod radikali. Merkaptanlarning metilmerkaptan (CH3SH), etilmerkaptan (C2H5SH) va boshqa turlari bor. Metilmerkaptan (CH3SH) 5,9ᵒC qaynash haroratiga ega bo`lgan gaz. Etilmerkaptan (C2H5SH) va yuqoriroq molekulyar gamaloglari suvda erimaydigan suyuqlik.

Merkaptan qo`lansa hidli va gazsimon, suyuq va qattiq moddalar. Suvda yomon, organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Merkaptanlar tabiatda oqsillarning chirishidan hosil bo`ladigan mahsulotlarda uchraydi. Merkaptanlar merkaptid tuzlarini hosil qiladi. Merkaptan va xosilalari tabiiy va sintetik kauchuklarni vulkanizatsiyalashda, ba`zi dorivor moddalar va insektitsidlarni sintezlashda qo`laniladi. Ular maishiy gazga odorant sifatida qoshiladi. Neft tarkibida merkapanlar miqdori ko`p emas.

Quyi mоlekulyar alifatik tiоllar yoqimsiz (qo‘lansa) hidli suyuqliklardir, ularning hidi juda past kоnsentratsiyalarda (10−7−10−8 mоl/l) ham seziladi. Bundan tabiiy gazni hidlantirib (etantiоl), binоlarda gaz chiqishining оldini оlishda fоydalaniladi.

Merkaptanlar o`ta reaksiyon qobilyatga ega birikmalar bo`lib, ularning ushbu hususiyatlaridan neft va neft mahsulotlarining kimyosi, tehnologiyasi va ximmitologiyasida foydalanish mumkundir. Tovar neft mahsulotlarida merkaptanli oltingugurtning miqdori chegaralab qo`yilgan. Masalan: reaktiv yoqilg`ilarda 0,001-0,005%, dizel yoqilg`isida 0,01%. Yildan-yilga ushbu talablar yanada og`irlashib boradi. Merkaptanlar tavar mahsulotlarida o`ta zararli qo`shimcha bo`lib, korroziyani vujudga keltiradi(ayniqsa rangli metallarda); kreking benzinlarda smola hosil bo`lishiga yordam beradi va neft mahsulotlariga o`ta qo`lansa hid beradi.