Menejment va mintaqaviy iqtisodiyot

Mazkur maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar belgilab olindi:
- Boshqaruv auditi munosabatlari mazmun-mohiyatini, ularning shakllarini ochib berish;
-Boshqaruv auditi bo’yicha mavjud qarashlarni tadqiq etish;
-Korxona faoliyatida Boshqaruvni o’rni va maqsadlari turlarini o’rganish;
Kurs ishining obyekti; Boshqaruv auditi munosabatlari va O’zbekistonda Boshqaruv auditi munosabatlaridagi o’rni hisoblanadi.
Kurs ishining predmeti mamlakatimizda Boshqaruv auditi munosabatlarini rivojlantirish bo’yicha amalga oshirilayotgan ishlarni o’z ichiga oladi.
Kurs ishining tuzilishi. Ushbu Kurs ishi kirish, xulosa, foydalanilgan
adabiyotlar ro’xati va o’zaro mazmunan bog’langan 2ta bob va 4 ta bo’limdan iborat .


I bob. Korxona faoliyatida maketing auditining o’rni va kommunikatsion texnologiyalarning boshqaruv jarayonidagi ahamiyati
1.1. Zamonaviy axborot kommunikatsion texnologiyalarning Boshqaruv jarayonidagi ahamiyati
Mamlakatimizda aloqa va axborotlashtirish sohasini rivojlantirish, barcha
sohalarga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish, jahon
axborot makoniga integratsiyalashish borasida keng ko‘lamli ishlar olib
borilmoqda. Prezidentimizning 2012-yil 21 martda qabul qilingan “Zamonaviy
axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish va yanada rivojlantirish
chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori mazkur yo‘nalishdagi ishlarni takomillashtirishda muhim dasturilamal bo‘lib xizmat qilmoqda. 2013 yilning 1
yanvar holatiga ko'ra, ma'lumotlar uzatish, jumladan, internet tarmog'iga ulash
xizmatlarini kro'satuvchi xo'jalik sub'ektlarining soni 930 taga yetdi, jamoa bo'lib
foydalanish punktlari soni esa 1063 tani tashkil qildi. Xalqaro axborot
tarmoqlaridan foydalanish umumiy tezligi 7780 Mbit/s.ga yetkazilib, o'tgan yilga
nisbatan 160,9 foizga o'sdi. Buning natijasida operator va provayderlarga internet
xizmatlari (tashqi kanal) uchun belgilangan tarif 2012 yil boshiga nisbatan o'rtacha
25 foizga kamaytirildi. UZ zonasida qayd qilingan domenlar soni bugungi kunda
15,8 mingtadan ziyodni tashkil etdi.
Hisobot davrida Davlat axborot resurslarining umumiy soni 195taga yetkazildi. Interaktiv davlat xizmatlarining umumiy soni 197tani tashkil qildi. Davlatimiz rahbari tomonidan 2012 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda 2013 yilga mo'ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo'nalishlariga bag'ishlangan Vazirlar
Mahkamasining majlisida quyidagi vazifasi “Axborot-kommunikatsiya va
telekommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi chora-tadbirlar va loyihalarni jadal
amalga oshirish tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Biz o‘zimizga shuni aniq
tasavvur etishimiz kerakki, iqtisodiyotning barcha sohalariga, kundalik
hayotimizga zamonaviy axborot-kommunikatsiya tizimlarini keng joriy etish
bo‘yicha tub va ijobiy ma’nodagi portlash effektini beradigan o‘zgarishlarni
amalga oshirmasdan turib, istiqboldagi maqsadlarimizga erishish qiyin bo‘ladi. Biz
qisqa vaqt mobaynida nafaqat axborot xizmatlari ko‘rsatishning ko‘plab turlari
bo‘yicha mavjud kamchiliklarni bartaraf etishimiz, balki axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini joriy etish borasida yuksak darajaga erishgan ilg‘or mamlakatlar
safiga qo‘shilishimiz zarur”2. Bugungi kundagi asosiy ustuvor vazifa sifatida
amalga oshirilmoqda.Davlatimiz rahbari tomonidan 2012 yilda mamlakatimizni
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda 2013 yilga mo'ljallangan iqtisodiy
dasturning eng muhim ustuvor yo'nalishlariga bag'ishlangan Vazirlar
Mahkamasining majlisida belgilab berilgan AKTni kelgusida yanada rivojlantirish
va takomillashtirish borasidagi vazifalar ham alohida ahamiyatga ega¹.
Jumladan, mazkur muhim vazifalarni amalga oshirish bo'yicha soha korxonalari rahbarlariga tegishli chora-tadbirlarni belgilab olish va ijrosini ta'minlash yuzasidan quyidagilarni amalga oshirmoqdalar:
- “Elektron hukumat” tizimini, shu jumladan, boshqaruv jarayonlari, shuningdek,
biznes sohasiga va fuqarolarga davlat xizmatlari ko'rsatish tizimini shakllantirish
konsepsiyasi va kompleks dasturini ishlab chiqishni jadallashtirish,
- tadbirkorlar va aholiga interaktiv davlat xizmatlari ko'rsatishning elektron
shakllarini joriy qilish,
- milliy axborot-kommunikatsiya tizimlarini rivojlantirishning 2013-2017 yillarga
mo'ljallangan kompleks Dasturini ishlab chiqish,
- zamonaviy texnologiyalar asosida videotelefonlar, internet-televideniye, yuqori
tezlikdagi internet, HDTV kanallarini namoyish qilish va boshqa xizmatlar
ko'rsatish imkonini beradigan 2 ming kilometr uzunlikdagi keng polosali optik
tolali aloqa tarmog'i qurilishini yakuniga yetkazish,
- internet tarmog'ida turli yo'nalishlardagi zamonaviy milliy veb-resurslarni
yaratishAxborotlashtirish sohasidagi islohotlarning olib borilishi natijasida
respublikamizning barcha tarmoqlari va davlat boshqaruvi organlari oldiga
qo’yilgan vaziflardan kelib chiqib ,zamonaviy axborot-komunikatsion
texnologiyalari (AKT) va telekomminikatsiya tizimlarini rivojlantirish va ularni
hayotga keng joriy etish qilinishiga erishilmoqda. Jumladan ,bozor
iqtisodiyotining ijtimoiy yo’naltirilgan ko’p tarmoqli axborot industriyasini tashkil etish , AKTni iqtisodiyotning turli sohalarida keng joriy qilish orqali
jamiyatimizning ichki mustahkamligi va ijtimoiy birligini tashkil etish ,
umumjahon hayot sifati standartlariga chiqish maqsadida ,8ta qonun ,O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining 3ta farmoni. Prezident va hukumatimizning 17ta
qarori qabul qilindi.Vazirlar Mahkamasining maxsus qarorlariga asosan davlat
axborot resurslarini qo’shimcha ro’yxati tasdiqlanib , yil boshida 51 ta davlat
axborot resurslari va 8ta davlat axborot tizmlari yaratildi hamda davlat
organlarining 49 interaktiv xizmatlari turlari tasdiqlandi. Mamlakatda iqtisodiyotni
rivojlanishi, boshqarish tizimini mukamallashtirish axborotlarsiz amalga oshirib
bo’lmaydi. Boshqaruv muammolariga mamlakatimiz Prezidentimiz alohida e’tibor
qaratib: ”Biz doimo hamma darajada Boshqaruv tadqiqotlarini tashkil etish bilan
jiddiy shug’ullanish zarurligini ta’kidlaymiz.Biroq bu borada amalda juda oz ish
qilinmoqda.Ichki va tashqi bozorlarning taraqqiyot tamoyillarini yaxshi bilmaslik
natijasida korxonalar ,qo’yinki butun mamlakat katta zarar ko’rmoqda.”3 Xalqaro
tajriba shuni ko’rsatadiki davlat boshqaruvida AKTni qo’llash uning natijaviy
samaradorligini,xususan axborotning o’zaro ta’siri ,qayta ishlanishi va izlanishni
amalg oshiridh uchun vaqt qisqarihsi hisobiga unumdorlini o’rtacha 20foizga
ko’paytirishga imkon yaratilmoqda .
Axborotlar milliy iqtisodiyotning barcha tarmoqlari, sohalari, bo’linmalari
(ish joyidan tortib vazirliklargacha) o’rtasida va ushbu korxona bilan o’xshash
korxonalar va tashkilotlar o’rtasida uzluksiz axborot almashishdan iborat. Fantexnika taraqqiyoti o’sishi bilan birga chiqarilayotgan tovarlarning nomenklaturasi ham ortadi, tez yangilanadi, ishlab chiqarishning texnika bazasi zamonaviy va murakkab mashinalar sistemasi bilan boyiydi, texnologik jarayonlar
intensivlashadi va murakkablashadi, ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish kengayadi
va hokazo. “Boshqaruv faoliyatining kommunikatsion jarayonlari (KJ),uning
alohida ob’ektlari o’rtasida axborotlar almashuvida namoyon bo’lib, korxona
MAT axborot jarayonlarining barcha bosqichlariga kirib boradi. Uning ahamiyati
va hususiyatlari axborotlarni yig’ish ,ro’yxatga olish va uzatish hamda korxonaning bozor va ishlab chiqarish jaryonini tartibga solishdagi teskari aloqa
vazifasini amalga oshirishda eng ko’p darajada namoyon bo’ladi.”² Bozor
imkoniyatlarini yaxshiroq bilish va Boshqaruv muammolarini echish uchun har
qanday tashkilot, korxona yoki firmaga to’liq va haqqoniy axborot zarur. Ular o’z
xaridorlarini, raqobatchilarini, vositachilarini sotish va baholar to’g’risidagi
ma'lumotlarga ega bo’lmasdan turib, har tomonlama tahlil, rivojlantirish va nazorat
qilishni amalga oshira olmaydilar.Mashhur amerikalik marketologlardan biri
shunday degan edi: "Biznesni boshqarish - bu uning kelajagini boshqarish,
kelajagini boshqarish - axborotga egalik qilishdir". Haqiqatdan ham, axborot
moliyaviy, xom-ashyo, asbob-uskunalar va ishchi kuchi kabi muhim boshqarish
resursi va ob'ekti bo’lib qolmoqda. Shu bilan bir vaqtda, xorijlik tadqiqotchilar
ta'kidlaganidek, bozor to’g’risidagi axborotlardan to’liq qoniqqan korxonani topish
juda mushkul. Ayrimlar aniq ma'lumotlarning etishmasligidan nolisalar, boshqalari
noaniq axborotning ko’pligidan noliydilar. Bundan tashqari, axborotning qanchalik
haqqoniyligini aniqlash ham muammodir. Shuning uchun, hatto xorijda ham
xaridor bozori sharoitida juda kamdan-kam firmalargina rivojlangan Boshqaruv
axboroti tizimiga ega ekanliklari bilan maqtana oladilar. Ularning ko’pchiligi
Boshqaruv tadqiqot bo’limlariga ega emaslar, boshqalari o’z tarkiblarida, sotishni
istiqbollash va tahlil qilish bilan shug’ullanuvchi kichik bo’limlarga egadirlar. Endi
bizdagi ahvolga kelsak, bozorning ahvoli haqida axborot to’plash hali o’z
rivojining ilk bosqichidadir. Lekin yangidan-yangi talablarning shiddat bilan
rivojlanishi, Boshqaruvning baynalminallashuvi, raqobatning keskinlashishi
samarali axborotlarga egalik qilishni kun tartibiga qo’ymoqda. “Axborot
kommunikatsion texnologiyalari –oddiy bo’lmagan tovardir.
Bozorda ular istalgan mahsulot va ishlab chiqarish vositasi sifatida bo’ladi,chunki bozorning faoliyati axborot ta’minotiga bog’liq.Interaktiv xizmatning vjudga kelishi davrida Boshqaruv bo’yicha mutaxassislar o’zlarining beosita asosiy iste’molchialriini har tomonlama bilganalr va tegishli aborotlarni yig’ish uchun ular bilan tog’ridan tog’ri aloqalr o’rnata olganlar.”
Bunga yangi texnikalarning, yangi kompyuterlar, nusxa ko’chiruvchi
mashinalar, videomagnitofonlar va boshqalarning keng ko’lamda ishlatilishi keng
imkoniyatlar yaratmoqda.
Boshqaruv- tovar ayirboshlash yo’li bilan extiyoj va talablarni qondirishga
yo’naltirilgan inson faoliyatinig turi, bozordagi barcha qatnashchilarning o’zaro
manfaatlariga asoslangan xarakatlarini, talabini shakillantirish va qondirish uchun
birlashtirishdir. Boshqaruv – bu tovar xarakatining barcha bosqichlarini o’z ichiga
oluvchi, talab, taklif va bahoni o’rganish, mahsulot ishlab chiqarish dasturini
yaratish, sotish va iste’mol qilish va iste’moldan keyingi turli xildagi servis
xizmatlar ko’rsatish va iste’moldan chiqqandan keyin utilizatsiyalashni tashkil
qilish kabi bozor muammolarini yechishda yaxlit-tizimli yondashishdir.
Boshqaruvga Abdullayeva.O,Qosimova. M quyidagicha ta’rif berishgan
“Boshqaruv –ehtiyoj va muhtojlikni ayirboshlash orqali qondirishga qaratilgan inson faoliyatinig turidir.”7.Boshqaruvni boshqarishni uni tizimlarini Jalolov J,
Axmedov I , quyidagicha ta’riflashgan:
-“Boshqaruvni boshqarish- bu Boshqaruv bilan shug’ullanuvchi xodimlarni o’z
ichiga oladigan xizmatlar, bo’limlar, bo’linmalar yig’indisi bo’lib, ular faoliyatini
korxona maqsadiga erishish yo’lida tashkil etish va amalga oshirishdir.
-Boshqaruvni funksional tamoyil asosida boshqarish - bu holatda bozorlar va
ishlab chiqarilayotgan tovarlar bir xil tovarlar sifatida qaraladi va ular bilan ishlash
uchun ixtisoslashgan bo’limlar tuziladi.
-Boshqaruvning tovarlar tamoyili asosida boshqarish- korxonalarning ishlab
chiqarish hajmi va mahsulot turlari katta miqdorda bo’lgan hollarda qo’llaniladigan
usul.
-Boshqaruv tizimi- ishlab chiqaruvchi, iste’molchi, ta’minotchi, raqobatchi,
vositachi yuridik va jismoniy shaxslarni o’z ichiga olib, ayirboshlash yo’li bilan
foyda olish maqsadida tovar va xizmatlarga talabni shakllantirish va rivojlantirish
bo’yicha o’zaro uzluksiz aloqada bo’luvchi ijtimoiy-iqtisodiy elementlar
majmuidir.
-vertikal Boshqaruv tizimi (VMT) – mustaqil biznes bo’la oladigan ishlab
chiqarish, ulgurji savdo tashkilotlari, do’konlarning integratsiyalashuvidir.
-kvazi vertikal Boshqaruv tizimi- qo’shilayotgan ishlab chiqarish va
mahsulotni sotish bo’yicha mustaqil korxonalar tomonidan yetakchi firma nazorati
ostida amalga oshiriladigan Boshqaruv tizimi.”
Boshqaruvga Soliyev A, S Buzrukxonov quyidagi ta’rifni berishgan
“Boshqaruv-tadbirkorlik(biznes faoliyati falsafasi sifatida ifodalanishi jahondagi
ko’pchilik ilmiy va amaliy maktablarda shakllangan g’oyadir.U ko’pchilik
mamlakatlar tadbirkor (biznesmen)lari,menejerlar va olimlarning aniq bir siyosiy
ijtimoiy-iqtisodiy shariotlardagi ijodiy hamkorliklari natijasidir“³
Boshqaruv turlari o’rtasida muayyan bog’liqlik mavjud. U Boshqaruv jarayonlarini
har tomonlama va aniq vaziyatda ko’rib chiqishga imkon beradi:
-o’zgartiruvchi (konversion) Boshqaruv - salbiy talabning mavjudligiga bog’liq,
bunda bozorning katta qismi mazkur tovar yoki xizmatni inkor qiladi.
-rag’batlantiruvchi Boshqaruv muayyan tovar va xizmatlarga talabning yo’qligi
kuzatilishi bilan tavsiflanadi.
-reBoshqaruv - bu pasayib boruvchi talab sharoitida ilgarigi Boshqaruv kompleksini
qaytadan anglash asosida uni tiklash maqsadida qo’llanadigan Boshqaruv turi.
Rivojlantiruvchi Boshqaruv xaridorlarning ko’pchiligi mavjud mahsulotlardan
qoniqmagan, lekin yashirin talab shaklidagi ehtiyoj mavjud bo’lgan paytda bo’lishi
mumkin (masalan, zararsiz sigaretalar, tejamliroq avtomobillarga talab).
SinxroBoshqaruv - bu bozorning shunday vaziyatiki, unda talab vaqt jihatidan
tovarlarni taklif qilish tuzilmasiga mos kelmaydigan mavsumiy yoki boshqa
tebranishlar bilan harakterlanadi.
Qo’llab-quvvatlovchi Boshqaruv to’liq talabning mavjudligini harakterlaydi, ya'ni bunda tovar va xizmatlarga talabning darajasi va tarkibi taklifning darajasi va
tarkibi to’la mos keladi.
DeBoshqaruv haddan tashqari katta talab sharoitida, ya'ni tovar yoki xizmatga bo’lgan talab taklifdan ancha katta bo’lgan holda qo’llanadi.
Qarshi (aks) ta'sir ko’rsatuvchi Boshqaruv sog’liq uchun zararli bo’lgan yoki
jamoatchilik nuqtai nazaridan noratsional bo’lgan u yoki bu mahsulotlar
(sigaretalar, narkotik moddalar, pornografiya)ga irratsional (akldan tashqari) talab
mavjud bo’lganda amal qiladi.