"menejment va iqtisodiyot"

Boshqarishning iqtisodiy usullari jumlasiga: 
  kredit va foiz stavkasi; 
  soliq va soliq yuki; 
  boj to’lovlari; 
  subsidiya va sanktsiya; 
  litsenziya; 
  transfert to’lovlari; 
  narx-navo va hokazolar kiradi. 
Boshqaruv  organlari,  xususan,  davlat  bu  usullarni  qo’llab,  bozorni 
shakllantirish  chog’ida  ham,  uning  o’zini  o’zi  boshqarishi  bosqichida  ham  g’oyat 
muhim  jarayonlarni  boshqaradi. 
Agar  ma'muriy  boshqarish  usullari  o’zini  o’zi  boshqaradigan  bozor 
mexanizmlariga  qarshilik  ko’rsatsa,  ularga  to’sqinlik  qilsa,  iqtisodiy  usullar  esa 
aksincha,  ulardan  foydalanishga  tayanadi.  Xo’jalik  sohasiga  davlatning  ta'siri  ham 
tubdan  o’zgaradi.  Binobarin,  ma'muriy  boshqarish  usulida  davlat korxonalarga o’z 
ta'sirini  qat’iy belgilangan  reja  orqali o’tkazadi. 
Hozirgi  davrda  bozor  iqtisodiyotini  boshqarishning  iqtisodiy  usullari  muhim 
ahamiyat  kasb  etmoqda.  Menejmentning  iqtisodiy  usullari  kishilarga  iqtisodiy 
manfaatlar  orqali  ta’sir  ko'rsatadi.  Iqtisodiy  usullarning  mohiyati  xodimlar  va 
ishlab  chiqarish  jamoasiga  ular  manfaatli  bo'lishini  ta’minlovchi  iqtisodiy  sharoit 
yaratishdan  iboratdir.  Menejment  usullari  tizimida  iqtisodiy  usullar  yetakchi  o'rinni 
egallaydi.  Iqtisodiy  usullar  iqtisodiy  ta’sir  vositalari  yig'indisidan  (narx,  kredit, 
biznes-reja,  foyda,  soliqlar,  ish  haqi,  iqtisodiy  rag'batlantirish  va  h.k.),  ya’ni 
xo'jalik  faoliyatiga  ta’sir  etishning  har  bir  jamoa  mos  xo'jalik  bo'g'ini  bilan  uzviy 
aloqada amal  qilishini  ta’minlovchi  tadbirlardan  iboratdir.  
Bozor  mexanizmining  muhim  vazifalaridan  biri  biznes-reja  va  bozorning 
uzviy  bog'liq  bo'lishiga  imkon  yaratuvchi  pul  va  tovar  resurslari  to'g'ri  nisbatini 

---

143 
 
ta’minlashdir.  Shunday  qilib,  menejmentning  iqtisodiy  usullari  juda  keng 
imkoniyatlarga  ega  bo'lib,  ular  mohirona  va  o'z  vaqtida  tashkiliy  farmoyish, 
ijtimoiy-psixologik  va  huquqiy  usullar  bilan  qo'shib  olib  borilgan  taqdird a  yaxshi 
natijalarga  erishish  mumkin.   
Korxonalar, 
aksiyadorlik 
jamiyatlari, 
firmalarda 
muhim 
menejment 
usullaridan  biri  -  biznes-rejalardir.  U  iqtisodiy  jarayoniarni  umummilliy 
manfaatlarni  ko'zlab,  xo'jalik  amaliyotida  ob’yektiv  iqtisodiy  qonunlardan 
foydalanish  asosida,  ongli  ravishda,  bir  maqsadga  intilgan  holda  menejmentning 
o'zaro  uzviy  bog'liq  tizimidan  iboratdir.  Biznes-reja  vositasida  hal  etiladigan asosiy 
vazifalar 
quyidagilardan 
iborat: 
iqtisodiyot 
rivojlanish 
yo'nalishlari 
va 
maqsadlarini  amalga  oshirish  yo'llarini  ko'rsatish,  iqtisodiyotning  barqaror, 
mutanosib  o'sishini  ta’minlash,  moddiy,  mehnat  va  moiiyaviy  resurslarni  tarmoqlar 
va  ishlab  chiqarishlar  o'rtasida  taqsimlash  va  qayta  taqsimlash,  fan-texnika 
taraqqiyoti  yutuqlarini  joriy  etishni  ta’minlash;  tarmoqlararo  integratsiya,  tarmoq 
ichida  ixtisoslashuv  va  sanoat  kooperatsiyasini  chuqurlashtirish,  xo'jalik  yurituvchi 
subyektlar faoliyatini  tezkor tartibga  solish va koordinatsiya  qilish.   
Biznes-reja  korxona,  aksiyadorlik  jamiyati,  kontsernlar  faoliyatining  hamma 
tomonlarini:   
  mahsulot ishlab chiqarish  va sotish,; 
  moddiy-texnikaviy  ta’minot va ishlab chiqarish fondlaridan  foydalanish; 
  mehnat  va ish haqi; 
  jamoada ijtimoiy  jarayonlar  va h.k.larni  qamrab oladi.   
Bozor  munosabatlari  sharoitida  ularga  rejalashtirish  borasida  keng  huquqlar 
beriladi.