Менежмент тадқИҚотларини ривожлантиришда ахборот-коммуникацион технологиялардан фойдаланиш

"Илмий менежмент" мактаби ХIХ асрнинг охири ХХ асрнинг бошларида Америкада шакллана бошлаган. Бу мактаб бошқача ном билан, яьни "бошқарувнинг мумтоз мактаби" деб ҳам юритилган. Бу мактаб ибтидосида америкалик муҳандис ва ихтирочи Ф. Тейлор (1856-1915) турган эди. Унинг назарияси кейинчалик "Тейлоризм" деган ном олган. У яратган тизим эса ишчиларнинг "сиқиб сувини олиш"нинг илмий тизими деб аталган.
Ф. Тейлор таьлимотининг асосий мазмуни-ёлланма ишчилар унумдорлигини оширишда гьоятда ва мақбул усулларни излашдир.
Унинг принтсипларига биноан:

• 
  меҳнатнинг ҳар бир жараёни, унинг коьлами ва кетма-кетлиги аниқ пухта ихтисослаштирилиши шарт;
  
• 
  ҳар бир меҳнат тури қатьий вақт оралигьида тақсимланиши лозим;
  
• 
  ҳар бир меҳнат жараёни ва ҳатто ҳар бир ҳаракат пухта ишлаб чиқилган қоидаларга боьйсундирилган боьлиши керак;
  
• 
  уқоридан белгилаб берилган иш усуллари ва қоидаларни бажариш учун доимий талабчан назорат амалга оширилиши лозим;
  
• 
  ишчилар малакаси ва савиясига қараб жой-жойига қоьйилиши шарт;
  
• 
  бошқарувчи билан бошқарилувчи масьулиятини аниқ белгилаш ва вазифаларини тоьгьри тақсимлаш шарт.
  

Ф. Тейлорнинг меҳнатни ташкил этиш ва уни бошқариш борасидаги таклифлари ишлаб чиқаришга тадбиқ этилганда меҳнат унумдорлиги икки баравар (100%)га оьсишига олиб келган. Айниқса, қоьллаган ҳаронометраж усули диққатга сазовордир. Ф. Тейлор назариясига коьра раҳбар ва мутахассисларни кам малака талаб қиладиган ижрочилик меҳнатидан ва уларга хос боьлмаган вазифалардан озод қилиш, ишчидан эса бошлиқларнинг барча буйруқларини ҳеч қандай мулоҳаза юритмасдан, бирор-бир шахсий ташаббус коьрсатмасдан аниқ ҳамда тез бажаришни талаб қилиш керак эди. Ф. Тейлор бошқаришни "аниқ қонун ва қоидаларга таянадиган ҳақиқий илм, шунингдек, нима қилиш кераклигини аниқ билиш ва уни пухта ҳамда арзон усулда бажариш саньати" деб баҳолаган.
Шундай қилиб, Ф. Тейлор "бошқарувнинг мумтоз мактаби"ни яратишга асос солди. У яратган бошқарув мактаби фақат Америкада эмас, балки Эвропанинг бошқа мамлакатларида ҳам турли назария ва оқимлар коьринишида ривожланиб борди.
Ф. Тейлорнинг замондоши ва ишининг давомчиси америкалик иқтисодчи Г. Эмерсон меҳнатни илмий ташкил қилиш боьйича йирик мутахассислардан боьлиб, у бошқариш ва меҳнатни ташкил қилишнинг комплекс, системали тизимини ишлаб чиққан. Унинг "Меҳнат унумдорлигининг 12 принципи" номли асарида ёритилган.
Г. Эмерсон илмий бошқарув принтсипини моҳиятига коьра қуйидаги кетма-кетликда баён қилган.
1. Аниқ қоьйилган мақсад ва гьоялар.
2. Оқил, согьлом фикр.
3. Жозибали, эьтиборли маҳсулот.
4. Интизом.
5. Ходимга нисбатан адолатли боьлиш.
6. Тезкор, ишончли, тоьлиқ, аниқ ва мунтазам ҳисоб-китоб.
7. Диспетчерлаш.
8. Меьёрлар ва жадваллар.
9. Шароит билан таьминлаш.
10. Операцияларни меьёрлаш.
11. Стандарт ёриқномаларни тайёрлаш.
12. Унумдорликни рагьбатлантириш.
Коьриниб турибдики, Г. Эмерсоннинг диққат-эьтиборида, энг аввало икки, яьни аниқ қоьйилган мақсад ва гьоя, шунингдек оқилона фикр турибди. Г. Эмерсон ишчининг иш вақтида бажарадиган ҳаракатларини оьрганиб, ишчига бериладиган иш хажми нормаларини, ишни бажаришнинг ортиқча, унумсиз ҳаракатларини бартараф этувчи энг мувофиқ усулларини ишлаб чиқди.
Бунда масалан, нисбий иш ҳақининг махсус тизими оқилона фикр асосида қоьлланилиб, унга коьра берилган нормани бажарган ишчиларга тариф ставкалари ва коеффитсиентлари оширилар (8-банд), уни бажара олмаган ишчиларга эса ставкалари 20-30% пасайтирилиб, жарима солинган. Шу билан бирга берилган вазифани юқори даражада бажарилиши учун шароит ҳам яратилган.