Menejment nazariyasi

3.3.  Menejmentda  tizim li  yondashuv
Menejmentda  tizimli  yondashuv,  avvalo,  menejment  obyekti 
murakkab  ijtimoiy-iqtisodiy,  o'zgaruvchan  tizim,  ichki  tartib  va 
o'zaro aloqada bir butun yaxlitlikni tashkil etuvchi unsurlar yig'indisi 
sifatida  o'rganilishini  ifodalaydi.  Tizim  yondashuvi  boshqariladi- 
gan  obyektning  barcha  tarkibiy  qismlari  uzviy  amal  qilishini 
ta’minlaydi,  bir  tomonlama  yondashuvni  inkor  etadi,  tizimning  turli 
unsurlari  o'rtasida  nomutanosiblik  va  qarama-qarshiliklarni  bartaraf 
etishga  yordam  beradi  va  shu  sababli  faqat  menejment  obyektiga 
nisbatan  emas,  balki  menejmentning  o'ziga  nisbatan  ham  amalga 
oshirilishi  kerak.
Murakkab  ijtimoiy-iqtisodiy  tizimni  o'rganish  jarayonida  me­
nejmentda  tizimli  yondashuv  mohiyati  asosan  quyidagilardan  ibo­
rat:

---

-  menejment  maqsadlarini  yaratish;
-  qo'yilgan  maqsadlami  amalga  oshirishdan  eng  kam  xarajat 
qilib,  eng  katta  samaraga  ega  bo'lish;
-  maqsad,  usul  va  ularga  erishish  vositalariga  miqdoran  baho 
berish  va  faoliyatning  rejalashtirilgan  natijalariga  ega  bo'lishning 
barcha  imkoniyatlarini  baholash.
Har  bir  murakkab  tizim  yirik  tizim  unsuri  sifatida  o'rganiladi, 
uning  ushbu  yirik  tizim  boshqa  unsurlari  bilan  o'zaro  ta’siri  va 
aloqasi tahlil etiladi. Nisbatan mustaqil (alohida)  tizim o'rganilganda 
uning  unsurlari  quyi  tartibdagi  kichik  tizimga  ajratiladi  hamda  bu 
unsurlarning  o‘zaro  aloqa  va  ta’siri  tadqiq  qilinadi.  Masalan,  agar 
milliy  xo‘jalik  o'rganiladigan  bo'lsa,  u  bir  tomondan  yirik  tizim 
sifatida,  boshqa  tomondan  m illiy  xo'jalik  tarmoqlari  unsurlari 
(sanoat,  qishloq  xo'jaligi,  transport,  qurilish  va  h.k.)  yig'indisi 
sifatida  tahlil  qilinishi  mumkin.  Sanoaini  milliy  \o‘j;i!ik  t:z:m;riht< 
unsuri  sifatida  hsmda  kichik  t -<гт.с i!ar.  soh«lar.  ishlsb  cr'icv-rsb 
birlashmalari,  korxcic.ia:  J . i •  ?..«%' 
■
 
.  V
- n   -* 
lv. 
assotsiatsiya,  aksiyadorlik  jam iyatLn,  :':.ma  biri.ishr:iaii'.r  i   ^ari 
sifatida,  ham  sex,  bo'linma,  brigadalar  majrrui  sliatnia  r.'rpav.ish 
mumkin.
Menejmentda  tizimli  yondashuv 
k o 'p la b   m u a m m o i a m i   saii:?,- 
rali  hal  etish  uchun  asos  bo'lib  xizmat 
qiladi. 
Uni 
qo 'lia sii  maq^ad- 
larni  aniq  bayon  qilish,  vazifalar  ko'lami  va 
bajarilishi  lo z i ir  
bo 
i^ an 
ish  xususiyatlari  haqida  tasavvurga 
ega  b o 'lis h ,  t i z i m   d o ir a s k ia  
bo'ysinish  tartibini  o'rnatish,  qaror 
q a b u l   qilish  v a   u r i   b a ; a n s i i 
borasida  majburiyat  va  javobgarlikni  taqsimlasb 
irr.Kor.ini 
Ье-г-ds.
Tizimli  yondashuvning  asosiy  vazifasi  butun  t!z:ni  -. 
Ti'.  qilish 
samaradorligini  oshirishdan  iboratdir.
Tizimli  yondashuvni  qo'llash  umuman  vaziyjtrr;; 
barcha  holat  va  oqibatlarni  hisobga  olgan  hoida  boshqari: 
lari  qabul  qiluvchi  har  bir  rahbar  uchun  zarurdir.  Mene.iT'e v , ' . 
tizimli  yondashuvni  qo'llash  rahbardan  mantiqiy  fikr  yuritbi.m , 
ya’ni  har  bir  qarorga  kelish  va  asoslash  jarayonida  tizim nm g 
umumiy  maqsadini  aniqlash  va  barcha  kichik  tizimlar  faoliyatini  bu 
maqsadga  erishishga  yo'naltirishni  talab  etadi.  Bunda  har  bir  tizim 
undan  yirikroq  tizim ning  tarkibiy  qismi  sifatida  o'rganiladi,  uni

---

rivojlantirishning  umumiy  maqsadi  ushbu  yirik  tizim  rivojlanishi 
maqsadi  bilan  muvofiqlashtiriladi.
Tizimli  yondashuvda  vazifalar  tashkilotga  moslashtirilmaydi, 
aksincha,  tashkilot  qo'yilgan  maqsadlar va ularni  hal  etish usullariga 
muvofiq  holda  tashkil  etiladi  yoki  qayta  tuziladi.
Kibernetika  va  unga  bog'liq  ravishda  maqsadlarni  va  boshqaruv 
qarorlarini  aniqlash,  ishlab  chiqarish,  tekshirish,  tadbiq  etish,  mate- 
matik  usul  va  kompyuterni  qo‘llash  tizimli  yondashuvning  muhim

---

unsurlaridan  biriga  aylanib  qoldi.  Model  so'zlar  vositasida,  formu- 
ialar  yordamida  bayon  qilinishi,  chizma  bilan  ifodalanishi,  kompyuter 
yordamida tizimni  amalda tushunish,  yangi,  ilgari noma’lum  bo‘lgan 
haqiqatni  topishga  yo'naltiriladi.
Bilimlarning  hozirgi  darajasi  murakkab  tizim  boigan  iqtiso­
diyotni  boshqarishda  chiziqli  va  dinamik  dasturlash,  yoppasiga 
xizmat  ko‘rsatish,  o'yinlar  nazariyasini  qo'llash,  statistik  m a’lumot- 
larni  o'rganish  jarayonida  har  tomonlama  korrelyatsiya  usulidan 
foydalanish  imkonini  beradi.
Tizimli  yondashuvning  kompyuterlami  qo'llash  natijasida  rivo- 
jlanishi  ma’lumotlarning  aniqlashtirilgan,  kengaygan  bazasidan  sa­
marali  foydalanish  imkonini  beradi  va  o‘z  navbatida  axborot  yig'ish 
va  uni  qayta  ishlashni  talab  etadi.  Iqtisodiyot  tarkibi  o'zgarishi 
haqida  ilmiy  asoslangan,  aniq  axborotga  ega  bo'lmay  turib,  uning 
samaradorligini  oshirish  yo'llarini  aniqlab  bo'lmaydi.
Shunday qilib,  respublika iqtisodiyotiga o'zaro bog'liq jarayonlar 
tizimi  sifatida  qarash  mumkin.  Qandaydir  bir  jarayon  natijasida 
m a’lum  mahsulot  yaratiladi  va  bu  ma’lum  xarajatlar  yig'indisi  bilan 
bog'liqdir.
Ikki  jarayon  o'rtasida  to‘g ‘ridan-to‘g‘ri  bog'liqlik  mavjud  bo'lib, 
bunda  bir jarayon  mahsuloti  bo'lgan  ko'mir elektroenergetika  uchun 
resursdir.  Bunday  aloqalarning  tarmog'i  bir-biriga  bog'liq  unsurlar 
tizimini  tashkil  etadi.