Menejment nazariyasi

3.2. 
0 ‘zbekiston  iqtisodiyoti  yaxlit  ijtim o iy   iqtisodiy 
tizim   sifatida
O'zbekiston  Respublikasi  milliy  xo'jaligi,  korxonalar,  birlash- 
malar,  tashkilot,  tarmoqlar  va  mintaqalar  murakkab,  o'zgaruvchan, 
yaxlit  ijtimoiy-iqtisodiy  tizim  bo'lib,  uning  har  bir  bo‘g‘ini  ijtimoiy 
ishlab  chiqarish  va  takror  ishlab  chiqarish,  taqsimot  va  iste’molning 
turli  jarayonlarini  amalga  oshiradi,  bir-biri  bilan  uzviy  bog'liq  va  bir- 
birini  to'ldiradi.  O'zbekiston  Respublikasi  milliy  xo'jaligi  iqtisodiy 
tizimdir,  chunki  mehnat  va  moddiy  resurslar  qo'shilishi  natijasida 
moddiy  boyliklar,  shu  jumladan,  milliy  daromad  yaratiladi,  shuning- 
dek, jamiyat ishlab chiqarish  kuchlarining kengaytirilgan takror ishlab 
chiqarilishi  jarayoni  yuz  beradi.  Shu  bilan  birga,  respublika  milliy 
xo'jaligi  ijtimoiy tizim  hamdir,  chunki  davlat  kishilar  tomonidan  yara- 
tilgan  tashkilotdir.  Mehnat  jarayonida  kishilar  o'zaro  ijtimoiy  muno- 
sabatda  bir-birlari  bilan  o'zaro  ta’sirda  bo'ladilar,  o‘z  faoliyatlari  nati- 
jalarini  ayirboshlaydilar.  Demak,  ijtimoiy  munosabatlar  subyektlari 
kishilardan,  obyektlari  esa  ularning  turli  sohalardagi  turli-tuman 
faoliyatlaridan  (ishlab  chiqarish,  fan,  madaniyat,  sanat  va  h.k.)  iborat.
O'zbekiston  Respublikasi  milliy  xo'jaligi  boshqaruv  tizim i 
iqtisodiy,  siyosiy,  g'oyaviy,  axloqiy,  ruxiy  va  boshqa  munosabat­
lar  yig'indisidan  iboratdir.  Ularning  orasida  eng  muhimi  iqtisodiy 
munosabatlardir.
Iqtisodiy  ishlab  chiqarish  munosabatlari  -  bu  barcha  ustqur- 
ma  munosabatlar  asosida  turuvchi  va  o‘z  salmog'i  jihatidan  muno­
sabatlar  tizimida  yetakchi  bo'lgan  asosiy  munosabatlardir.  Shu  sa- 
babli,  respublika  iqtisodiyotini  qayta  qurishning  mohiyati  ma’muriy 
munosabatlar  ustunligidan  iqtisodiy  munosabatlarga  menejment­
ning  barcha  darajalarida  manfaatlarni  boshqarish  va  kishilar  man- 
faatlari  vositasida  boshqaruvga  o'tishdan  iborat.  Lekin  mehnat  ja- 
moalari  faqat  iqtisodiy  emas,  balki  ijtimoiy-siyosiy,  mafkuraviy, 
huquqiy vazifalarni  ham bajaradilar.  Demak,  milliy xo'jalik boshqaruvi 
obyekt  sifatida  murakkab,  o'zgaruvchan  ijtimoiy-iqtisodiy  tizim- 
dan  iborat  ekan.
Tarkibiy jihatdan  respublika  milliy xo'jaligi  turli  xil ishlab  chiqa­
rish  unsurlaridan  (ish  joyi,  sex,  korxona,  konsern,  tarmoq  va  h.k.)

---

iborat.  Iqtisodiyotning  asosiy  bo‘g‘ini  -  korxonadir.  Korxona  (fir- 
ma)  o'z  ish  natijalari  bo'yicha  to'liq  javobgardir.  Korxona  daro- 
m adlari  butun  m ehnat  jam oasi  m ehnati  natijasi  bilan  uzviy 
bog'liqdir.
Iqtisodiyotni  boshqarish  tizimi  ikki  kichik  tizimdan  -  axborot 
oqimlari  bilan  bir  tizimga  bog'langan  ishlab  chiqarish  jamoasi  va 
boshqaruvchilar  jamoasidan  iborat  menejment  obyekti  va  subyek- 
tidan  tashkil  topgan.  To‘g‘ri  aloqa  yo'llari  bo'yicha  yuqoridan  past- 
ga  -  boshqaruv  buyruqlari,  aks  ta ’sir  yo'llari  bo'yicha  pastdan 
yuqoriga  -  qarorlar  bajarilishi  haqida  axborot  yuboriladi.
Korxona  (firma)  sex,  bo'linma,  xizmat  kabi  unsurlarning o'zaro 
bog'lanmagan,  tasodifiy  birikmasi  emas.  U  o'zi  tashkil  topgan 
unsurlarning  korxona  tashkil  etilishida  ko'zda  tutilgan  maqsadga 
erishish  uchun  o'ziga  xos  birikishidan  iborat.  Korxona  (firma) 
yirikroq  ijtimoiy  iqtisodiy  tizim  -  tarmoq  tarkibiga  kiradi  va  uning 
unsuridan  iborat  bo'ladi,  tarmoq  esa  o'z  navbatida  yaxlit  tizim  - 
milliy  xo'jalikning  tarkibiy  qismidir  (sxemaga  qarang).
Shunday  qilib,  O'zbekiston  milliy  xo'jaligi  yaxlit  yirik  tizim 
b o 'lib ,  barcha  tarm o q la rn i  x o 'ja lik   y u ritis h n in g   m urakkab 
mexanizmiga  biriktiradi.