|
5.1-расм. Ташкилотнинг яшаш даври
Биринчи босқич – ташкилотни ташкил қилиниши, уни вужудга келиши. Бунда асосий вазифалар – бозорга чиқиш, янада ривожланиш учун кўпроқ фойда олишдир.
Иккинчи босқич – ташкилотнинг ўсиши. Бу босқичнинг асосий мақсади – қисқа муддатли фойда ва жадал ўсиш. Асосий вазифа – бозорнинг бир қисмини қамраб олиш.
Учинчи босқич – ташкилотнинг балоғати. Бунда асосий мақсад барча йўналишлар бўйича самарадорликни ошишидан иборат бўлади. Энг муҳим вазифа - корхонанинг обрўсини ошириш. Бу корхонанинг тузилишига даврий равишда ўзгартиришлар киритишни талаб қилади.
Тўртинчи босқич - таназзул, ташкилотни қариши. Рақобат, бозорни қисқариши натижасида ташкилот ўз маҳсулотига талабни камайишига дуч келади. Ташкилотнинг асосий мақсади мавжуд ўринлари сақлаб қолиш ҳисобига барқарорликни таъминлашдан иборатдир.
5.2. Ташкилотнинг ички ва ташқи муҳити
Ҳар бир ташкилотни фаолият юритиши ва ривожланиши маълум бир муҳитда(ички ва ташқи) амалга оширилади. Ташкилот фаолияти фақат муҳит уни амалга оширишга йўл қўйган ҳолдагина бўлиши мумкин. Вақтнинг ҳар қандай пайтидаги ташкилотнинг ҳолати ва фаолияти– унинг ички омилларининг ҳаракати ва ташқи муҳит омилларининг таъсири натижасидир.
Ташкилотнинг ички муҳити унинг ҳаётий кучининг манъбаси бўлади. У ўз ичига ташкилотга фаолият юритиш ва замон, вактнинг маълум оралиғида мавжуд бўлиш ва яшаб қолиш имкониятини берувчи салоҳиятни олади. Аммо у агар унинг кераклигича фаолият юритишини таъминламаса, унинг муаммолар ва ҳаттоки ҳалокатининг манбаси бўлиши мумкин.
Ташкилотнинг ички муҳити қуйидаги ташкил қилувчиларнинг узвий боғланишидан иборат бўлади.
5.2- расм. Ташкилот ички ва ташқи муҳитининг омиллари ва ўзгарувчанлари.
-ташкилий тузилма;
-ташкилот ичидаги жараёнлар;
-технология;
-ходимлар;
-ташкилий маданият.
Ташкилотнинг ташкилий тузилмаси алоҳида бўлинмаларнинг вужудга келган ажратилиши, улар ўртасидаги алоқалар ва бўлинмаларнинг ягона бир бутунга бирлашишини акс эттиради.
Техник воситалар ва уларнинг ташкилот томонидан яратилаётган якуний маҳсулотни олиш учун комбинациялаш ва фойдаланиш усулларини ўз ичига олувчи технолигия менежмент томонидан энг диққатли эътиборнинг предмети бўлади. Бошкарув технологиялари ва улардан самаралироқ фойдаланишни амалга ошириш масалаларини ҳал қилиш керак. Кейинги вақтларда борган сари илғорроқ технологияларни пайдо бўлиши муносабати билан менежментнинг тегишли вазифалари етарлича мураккаброқ ва аҳамиятлироқ бўлиб бормоқда, чунки уларни ҳал қилиш ташкилот учун келажакда жиддий ва ғоятда ижобий оқибатларга олиб келиши мумкин.Шунинг билан бир вақтда улар ташкилотнинг ички хаётида салбий жараёнларга олиб келиши, унинг ташкилий тузилмасини бузиб юбориши, ходимллардаги мотивацияни йўққа чиқариши мумкин.
Ходимлар ҳар қандай ташкилотнинг асоси бўладилар Одамларсиз ташкилот йўқ. Ташкилот фақат унда одамлар бўлгани учун яшайди ва фаолият юритади. Одамлар ташкилотда унинг маҳсулотини яратадилар, ташкилотнинг маданияти, унинг ички муҳитини шакллантирадилар, ташкилотнинг нима эканлиги уларга боғликдир. Шунинг муносабати билан ташкилотдаги одамлар менежмент учун “биринчи сонли предмет” бўладилар.
Ташкилий маданият -бу ташкилот аъзолари томонидан тақсимланадиган энг муҳим бойликлар (номоддий), ниятлар ва белгиларнинг йиғиндисидир.Ташкилотнинг ҳамма ёққа кириб борувчи ташкил қилувчиси бўлган ҳолда, у ҳам ташкилотнинг ички ҳаётига ва ҳам унинг ташқи муҳитдаги ҳолатига кучли таъсир кўрсатади. Ташкилий маданият қуйидаги ташкил қилувчилардан вужудга келади:
ташкилотни мавжуд бўлишининг маъносини ва унинг ходимлар ва мижозларга муносабатини берувчи фалсафа;
ташкилот асосланадиган, ва унинг мавжуд бўлиш мақсадларига ёки ушбу мақсадларга эришиш усулларига тегишли бўлган устивор қадриятлар;
ташкилот ходимларига тақсимланадиган ва ташкилотдаги ўзаро муносабатлар томойилларини белгилаб берувчи ҳулқ меъёрлари;
ташкилотда “ўйин” олиб бориладиган қоидалар;
ташкилотда мавжуд бўлувчи ва ташкилотда кандай атмосфера мавжудлиги ва ташкилот аъзолари ташқаридаги шахслар билан қандай ўзаро ҳамкорлик қилишларида номоён бўлувчи муҳит;
ташкилотда маълум тадбирларни ўтказиш, маълум ифодалар, белгилар ва ҳ.к.дан фойдаланишда акс эттириладиган ҳулқий урф- одатлар.
Ташқи муҳит ташкилотни ресурслар билан таъминловчи манба бўлади. Бунда ташкилот ҳам, ўз навбатида, бунинг учун тўлов сифатида ташқи муҳитга ўз фаолиятининг натижаларини бериши керак. Шундай қилиб, ташкилот ташқи муҳит билан доимий равишда ўзаро алмашиш ҳолатида бўлади. У билан алоқа узилиши билан, ташкилот ҳам тугайди. Ташкилотнинг ташки муҳит билан ўзаро ҳамкорлиги мавжуд бўлиш имконияти, ташкилотнинг фаолияти, керакли даражада ички солоҳиятини, ҳамда вужуд- га келган четга чиқаришларни бартараф қилиш ва унга кўрсатилаётган хуник таъсирлардан кейин ҳам қуйилган мақсадларга эришишни таъминлайди.
Ташқи омиллар ташкилотлар ичидаги барча омиллар ва жараёнларга таъсир кўрсатадилар, шунинг билан бир вақтда улар ташкилотларнинг бошқа операцияларига нисбатан кўпроқ даражада релевантли(муҳим)дирлар. Уларни иккита асосий гуруҳларига ажратиш мумкин.
Биринчиси ташкилотлар умумий ташқи муҳитининг омилларини ташкил қиладилар, улар жамият, иқтисодиёт ва табиий муҳитнинг ҳолатини акс эттирадилар ва бевосита ташкилот билан боғлик эмаслар.
Иккинчи гуруҳга ташкилотларнинг бевосита (ишга доир) муҳити омиллари киради, улар бевосита боғланганлар ва улар билан ўзаро ҳамкорлик қиладилар. Булар истеъмолчилар, етказиб берувчилар, рақиблар, иш бўйича шериклар ва ҳ.к.
Ташкилотнинг ташқи муҳитини турлича таърифлаш мумкин. Масалан, немис олимлари ташқи муҳитни таърифлаш учун “мураккаб” ва “динамик” тушунчаларидан фойдаланадилар.
Ташқи муҳитнинг мураккаблигини таърифларнинг миқдори ва турли-туманлиги билан акс эттириш мақсадга мувафиқдир, уларни ташкилотларни бошқариш жараёнида ҳисобга олиш зарур.Ташқи муҳитнинг динамиклигини унинг таърифларининг ўзгарувчанлиги билан акс эттириш мумкин. Ёрдамида ташқи муҳитнинг ўзгарувчанлигини баҳолаш мумкин бўлган асосий таъ -рифлар унинг омилларининг тез-тез такрорланиши, миқдори ва мунтазамлигидир.
Ташқи муҳитнинг ташкилотлар фаолиятига таъсир кўрсатувчи омиллари ғоятда мураккаб, бир маъноли бўлмаган ва ўзгарувчандирлар. Бунинг устига, кўрсатиб ўтилган омиллар яқиндан ўзаро таъсир кўрсатувчи ҳолатда бўладилар, улардан бирларидаги ўзгариш бошқаларидаги ўзга- ришларга олиб келади.
Ҳозирги вақтда ташкилотлар(корхоналари)нинг ташқи муҳити ҳаммадан аввал қуйидагилар билан таърифланади:
катта ноаниқлик;
динамиклик;
олдиндан айтиб бўлмаслик;
мураккаблик;
баъзи бир ташаббускорлик билан.
Do'stlaringiz bilan baham: |
