Меҳнат ва касб таълими

 

---

133 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.
N.Muslimov, M.Usmonboyeva “Pedagogik kompetentlik va kreativlik asoslari” 
– Toshkent – 2015. 
2.
Sayidahmedov N. “Yangi pedagogik texnologiyalar” – Toshkent: “Moliya”-
2003.
MAXSUS FANLARNI O’QITISH JARAYONINI SAMARALI
TASHKIL ETILISHI 
M.N.Karimova 
BuxDU katta o’qituvchisi 
D.I.Radjabova 
BuxDU “Mehnatta’limi” yo’nalishi 4-kurs talabasi 
 
O’qituvchining maxsus fanlar o’qitish jarayoning ma’lum jihatlariga 
tayyorgarlik ko’rishi va moslashishi muhim ma’lumotlarni inobatga olishi orqali 
amalga oshiriladi.
Talabalar holatiga baho berish, ta’lim sharoiti bilan tanishish, maxsus sohani 
yaxshi bilish- bularning hammasi nazariy va amaliy mashg’ulotga tegishli ilk 
sharoit haqidagi ma’lumotlar sanaladi. 
Nazariy va amaliy mashg’ulotlar shart-sharoitini 3 xil tahlil orqali aniqlash 
mumkin: 
- talabalarni tahlil qilish(talabalarga qaratilgan); 
- shart-sharoit tahlili(o’qitish holatiga qaratilgan); 
- masus soha tahlili (o’quv materilaiga qaratilgan). 
Talabaning o’qish ehtiyoji amaliyot o’qituvchisi tomonidan qondirilishi 
lozim. Bu talabaning kelajakdagi kasbiy faoliyati uchun kerakli bilim, 
ko’nikmalarni rivojlantirishga va xulqini yaxshilashga bo’lgan ehtiyojdir. 
Amaliyot o’qituvchisiga qo’yiladigan talab ham mashg’ulotkar davomida uning 
o’zi eng yaxshi natijalarga erishishiga qaratilishi lozim. Uning mashg’ulotlari 
samarali, sifatli va har bir o’quv jarayoniga moslashgan bo’lishi lozim. Ko’p 
hollarda amaliyot o’qituvchisi tomonidan mashg’ulotlarning sifati talaba 
o’zlashtirilgan bilimlarga berilgan baho bilan o’lchanadi. 
O’qituvchining samarali amalliy mashg’ulot o’tkazishi puxta tayyorgarlikni 
talab etadi.
Tahlil orqali o’qituvchi talabalar guruhi to’g’risida muayyan ma’lumotlarga 
ega bo’ladi. Tahlil kamida 1-dars yoki mashg’ulotdan oldin ro’yhat shaklida 
yozma tayyorlanishi lozim. Agar o’qituvchi shundan so’ng guruh bilan tanishib 
olsa, u holda keyingi darslarda talabalar tahlilini o’tkazmasa ham bo’ladi. 
O’qituvchi bu ma’lumotlardan talabalar guruhi bilan shaxsan tanishish uchun 
foydalaniladi, chunki talabalar dars amaliy mashg’ulotlar paytida ilk bilimlari va 
allaqchon mavjud bo’lgan tajribalarni qo’llaydilar,bu bilan birga o’z ishonchlarini 
han ifoda etadilar. Ularning o’qishga bo’lgan qobiliyatlari shaxsiy holatlari,jinsi va 
yoshlari ta’lim holatiga muayyan ta’sir ko’rsatadi. Har bir inson yohud har bir 

---

134 
talabalar guruhi turlicha bo’lgani kabi doimo yangi holatlar yuzaga keladi ular esa 
o’z navbatida o’qituvchi tomonidan o’zlashtirilmog’i lozimdir. 
Talabalar guruhidagi asosiy holat guruhdagi har bir talabaning xulqiga ta’sir 
qiladi. Agar talabalar tahlili o’zgartirilmagan bo’lsa, u holda muammoli va 
ziyatlarda notog’ri baholashga olib keladi.
Talabar tahlili uchun quyidagi muhim ko’rsatmalar e’tiborga olinadi. 
A) Maxsus soha yoki kurs borasidagi ma’lumotlar: 
1.
Bir guruhdagi talabalar soni
2.
Talabalarning o’rtacha yoshi (eng yosh va eng katta talaba)
3.
Jinsiga ko’ra tqasimlash(o’g’il-qiz bola soni) 
4.
Talabarning ta’lim darajasi 
5.
Bungacha bitirgan maxsus sohasi yoki kurslari 
6.
Til bilimlari (masalan biror chet tili bo’yicha bilimlar) 
7.
Individual maxsus shart-sharoitlar (nogironlik) 
8.
Oilaviy sharoiti 
9.
Qiziqishlari, bo’sh vaqtida o’zini tutishi 
10.
Kelajakda kim bo’lmoqchi ekanligi 
11.
Ba’zi talabalarning e’tiboriga sazovor muvaffaqiyatlari 
12.
Guruhdagi o’rin(yetakchilik,ierarxiyadagi o’rin, “el qatori”) 
B) Talabalar guruhi haqida umumiy ma’lumotlar:
1.
Qanday maxsus yondashuvlar kerakliligi? 
2.
Talabalarning bilimlarini o’zlashtirish va amaliy topshiriqlarni bajarish 
darajasi? 
3.
Talabalar ta’limning qaysi bosqichida o’qiydilar? 
S) Shaxsiy fazilatlari: 
-
Yosh va jinsni e’tiborga olish kerakmi? 
-
Ijtimoiy holati va kelib chiqishi e’tiborga olish kerakmi? 
-
Qanday alohida shaxsiy xususiyatlarga e’tibor berish kerak? 
Maxsus fanlar sohasi bo’yicha o’zining kasbiga tegishli bilim ko’nikma va 
malakarni egallashlari bilan bir qatorda shu sohaning boshqa yo’nalishlari bo’yicha 
ham tayancha bilimlarni o’zlashtirirshlari talab qilinadi,qaysiki kasbga oid 
topshiriqlarni bajarishda va ma’lum yechimlarni topishda juda muhim ta’sir 
ko’rsatadi. Bu tahlil mashg’ulotlarni olib boorish uchun zarur bo’lgan sharoitlarni 
tashlik etish va yaratish borasidagi muhim am’lumotlarni o’z ichiga oladi. 
Ma’lumotlar nazariy va amaliy mashg’ulotlar rejasiga qo’shib qo’yiladi. 
Huquqiy shart-sharoitlar ta’lim jarayoniga taluqli bo’lgan o’quv rejasi va boshqa 
me’yoriy hujjatlar bilan bog’liqdir. 
Ularga quyidagilar kiradi: 
-kasbiy yo’nalish yoki mutaxassislik o’quv rejasi 
-o’quv rejasiga mos fan dasturi 
-o’quv rejasiga mos ta’lim dasturi 
- mavzu amaliy ko’nikmalar 
-bilim va ko’nikamlarni baholash mezonlari 

---

135 
Bu orqali kutilgan va o’quv-me’yoriy hujjatlarda oldindan belgilab qo’yilgan 
mavzular o’rgatishini ta’minlab berish kerak. 
Tashkiliy shart-sharoitlarga maxsus fanlar bo’yicha mashg’ulotlar vaqti va 
davom etishi. 
-o’qitish joyini tanlash. 
-dars va amaliy mashg’ulotlar vaqti va davom etishi 
-amaliy namoyishlarga tayyorgarlik qilish 
-tashkiliy hujjatlar va ish joyini tashkil qilish 
Texnik shart-sharoitlarga fan bo’yicha jildlar va moslamalar, yordamchi 
audioviziual vositalar. O’qitish va o’rganish vositalari (doska, flipchart, 
proyektor,videomagnitafon)ning mavjudligi va ularning yaroqliligi shuningdek, 
elektr toki,suv, havo bosimi vahokazolarning mavjudligi bilan uzviy bog’liqdir. 
Amaliyot o’qituvchisi zaruriy shart-sharoitlar mavjudligiga va texnik moslamalarni 
istalgan paytda ishalatish mumkinligiga ishonch hosil qilish kerak.
Agar amaliyot o’qituvchisi o’quv faoliyatida ilk marotaba dars o’tishga 
tayyorlanayotga bo’lsa u holda u o’zi dars bermoqchi bo’lgan maxsus sohaning 
ummiy qamrovi va mazmuniy tarkibiy qismining elementlari borasida tasavvurga
ega bo’lishi lozim . Ushbu tasavvursiz amaliyot o’qituvchisi vaqtinchalik umumiy 
reja ham, davriy va mazamuniy batafsil reja tuza olmaydi.
Birinchi bosqich maxsus soha maqsadlariga nazar tashlashdan boshlanadi. 
Maqsadlar asosida mazmuniy tanlanadi. Umuman olganda mazmunlani turli 
manbaalardan olish mumkin, masalan: 
-maxsus kitoblar yoki o’quv adabiyotlaridan 
-texnik adabiyotlardan(ilmiy , texnikaviy jurnallar, maxsus maqolalar 
patentlardan vahkazolardan) 
-mashina va moslamalardan foydalanish bo’yicha ko’rsatmalardan 
Biror maxsus soha bo’yicha ilmiy tasavvurga ega bo’lishning metodlaridan 
biri bu maxsus soha bo’yicha umumiy tasavvurga ega bo’lishning yaxshi 
metodlaridan biri bu maxsus soha tahlilini o’quv adabiyoti asosida grafik tasvirlar 
shaklida ishlab chiqarishdir. Bu metod soha yoki mazmun tuzilmasi deb ham 
ataladi. 
Ba’zi hollarda kitobning bo’limlariga asoslanish ham mumkin. Bunda avvalo 
aniqlik tamoyiliga rioya etiladi.
Ko’pincha, shunday bilim asoslari yuzaga keladiki, ularni bir-biridan aniq 
ajratgan holda tasvirlash mumkin bo’ladi. Masalan: maxsus fan darsligi bob va 
mavzularga o’quv qo’llanmalarga esa o’rganish bosqichlari va modullariga 
bo’linishi mumkin.
Mazmuniy tuzilmasini ishlab chiqarishda maxsus soha mohiyatan qismlarga 
katta mavzu va kichik mavzu sohalariga shuningdek mantiqiy aloqadorlik 
sohalariga bo’linadi. Muhim mavzular tasdiqlanadi, ikkinchi darajalilari esa 
quyiroqdan joy oladi.
Aksariyat hollarda maxsus sohalar nazariy bilimlarni berish borasida dalilllar 
tushunchalar , tamoyillar va usullarning qat’iy mantiqiy ketma-ketligi asosida 

---

136 
ishlab chiqiqladi. masalan: maxsus fanni qismlarga bo’lish mantiqqa asoslanadi. 
Unga ko’ra mavzular muayyan ketma-katlikda joylashtiriladi. 
Nazariy darslar ham mana shunday mantiqiy ketma-ketlik asosida olib 
borilishi lozim.