|
ФИО автора: Fattoyeva Ruxsora Bahodir qizi
BuxDU filologiya fakulteti 1- kurs magistranti
Название публикации: «BOBUR SHE'RIYATIDAGI O'XSHATISHLARDA DINIY TUSHUNCHALAR TALQINI»
Annotatsiya: ushbu maqolada Zahiriddin Muhammad Bobur she'riyatidagi o'xshatishlarda qo'llangan diniy tushunchalar aniqlangan. O'xshatishlarning kelib chiqishi, din tarixidagi asosi tahlil etilgan.
Tayanch so'zlar: o'xshatish, din, islom, Masih, jannat, saqar, qibla, ka'ba.
Din insonlarning hayotga intilishi, baxtli kunlarga ishonchi, dardli kunlarida yupanchi, buyuk bir kuchga e'tiqodi hisoblanadi. Din tabiat va insonni yaratgan, ayni vaqtda insonga toʻgʻri, haqiqiy hayot yoʻlini koʻrsatadigan va oʻrgatadigan ilohiy qudratga ishonchni ifoda etadigan taʼlimotdir. Dunyoda bir qancha dinlar mavjud hamda insonlar shulardan u yoki bu dinga e'tiqod qiladilar va hech bir dinga e'tiqod qilmaydiganlar ham mavjud.
Xalqning e'tiqod qiladigan dini uning madaniyati, adabiyoti, ijtimoiy munosabatlariga ta'sir etmay qolmaydi. Xususan, adabiyotda diniy tushunchalar va tasavvurlar o'z aksini topadi. Mumtoz adabiyotimiz ham diniy atamalar, islomiy qarashlar bilan sug'orilgan.
Zahiriddin Muhammad Bobur she'riyatiga nazar tashlasak, tabiiyki, muqaddas islomiy atamalarga duch kelamiz. Jumladan, shoir qo'llagan o'xshatishlarda ham din bilan bog'liq so'zlar, til birliklari mavjud. Quyida ular bilan tanishib chiqamiz.
Donayi xoli Masihoso labining ustida
Notavon jonimg'a bo'ldi moyayi savdo kibi (1,51).
Mazmuni: " Yorning xoli Masihdek labining ustidadir, bu xol bechora jonimga g'am- tashvishning asosi bo'di". Moya so'zi "O'zbek tilining izohli lug'ati"da " Biror narsaning asosini tashkil qilgan modda, asos bo'lgan narsa" tarzida izohlangan(4, 620).
Baytda yorning labi Masihga qiyoslangan. Masih bu Quroni Karimda nomi keltirilgan payg'ambar Iso Masih bo'lib, u kasallarni davolab, o'lganlarni tiriltirgan. Shu sababli, baytda yorning labi Masihoso, ya'ni davolovchi, tiriltiruvchiga o'xshatilgan.
Yoz bo'ldiyu bo'ldi yana jannat kibi yozi, Xush ul kishikim aysh ila o'tsa qishu yozi(1, 59).
Mazmuni: " Yana jannat kabi yoz kirib keldi, qish-u yozi aysh bilan o'tgan kishiga qandayin rohat".
Baytda yoz fasli jannatga o'xshatilgan. Ko'pchilik insonlar issig'i tufayli yozni yoqtirmaydilar, ammo, Bobur bu faslga ijobiy munosabat bildirib, yozni mo'min insonlar uchun eng buyuk tuhfa bo'lmish jannatga qiyoslaydi. Yozning tabiatidagi yashillik, meva-chevalar mo'lligi, anhordagi zilol suv sababli muallif bu faslni jannatga o'xshatgan bo'lishi mumkin. Nizomiddin Mahmudov va Durdona Xudoyberganovaning "O'zbek tili o'xshatishlarining izohli lug'ati"da jannatday(kabi, singari, yanglig') o'xshatishiga juda ham obod, go'zal, xushmanzara; yashnamoq, yashnatmoq, obod qilmoq ta'rifi berilgan, Kashmir, hovli, ariqdagi suv, Qrim bog'lari, Vatan jannatga qiyoslangan(2, 83), ammo unda yozni jannatga o'xshatish o'rinlari mavjud emas.
Yana bir g'azalda jannat bilan bog'liq o'xshatishga guvoh bo'lamiz.
Ko'yung ichra gar saqar bo'lsa maqar jannatcha bor, Jannat o'lsa kirmagan sensiz ne imkon bo'lg'amen(1, 87).
Mazmuni: " Qarorgohim do'zax bo'lsa ham, sening hajringda jannat kabidir, jannatga sensiz kirsam, menga buning nima keragi bor.
Shoir kuchli muhabbati tufayli yori bilan birga bo'lgan saqarni jannatga o'xshatadi. Saqar " O'zbek tilining izohli lug'ati"da musulmonlarning e'tiqodiga ko'ra, yetti do'zaxning biri; do'zax, deya sharhlangan(465).Maqar so'zi "Navoiy asarlari uchun qisqacha lug'at"da qarorgoh, joy, o'rin degan ma'noni anglatadi (3, 164).
Chun qiblam erur yor, qilay qoshida sajda; Nosih so'zini naylay, emas so'zi namozi(1, 59)
Mazmuni: " Yor mening qiblamdir, uning qoshida sajda qilay; nasihatgo'yning so'ziga esa parvo qilmayman, axir uning so'zi namoz emasku".
Yuqoridagi baytda yor qiblaga o'xshatilmoqda. Qibla namoz payti yuz qaratiladigan tomon, Makka tomoni (4, 273). Oshiq yorni shunchalik sevadiki, uni muqaddas qiblaga o'xshatadi va ma'shuqaga sajda qilishni xohlaydi.
Hijron aro yod etib meni shod etti, Mahjur ko'ngulni g'amdin ozod etti, Ne lutf edi ul huri parizod etti,
Go'yoki buzuq ka'bani obod etti(1, 149).
Mazmuni: " Yorim meni hijron ichra yod etib shod qildi, hajrdan o'rtangan ko'nglimni g'amdan ozod qilldi hur-u paridek yorimning bu lutfi go'yoki buzilgan ka'bani obod qilgandek bo'ldi.
Ushbu ruboiyda ma'shuqaning hijron ichra oshiqni yod etishi buzuq ka'bani obod etishiga o'xshatilgan. Hadisi sharifda bir inson ko'nglini vayron etish ka'bani vayron etishga va bir ko'ngli g'amnok insonni shod qilish buzuq ka'bani obod etishga o'xshatilgan. Islom dinidagi qarashlar o'xshatish asosi qilib olingan.
Xulosa qilib shuni aytish joizki, Bobur o'zidan avvalgi va o'z davridagi shoirlar kabi islomiy istilohlar, islomiy qarashlar bilan she'riyatini bezagan. Aynan o'xshatishlarni ham diniy istilohlar bilan qurgan va asarning badiiyatini boyitgan. Uning lirikasi ma'naviyatimiz va mafkuramiz rivojida ulkan o'rin egallaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
Бобур. Асарлар. Уч жилдлик.-T.: Фан, 1965. I jild.
Маҳмудов Н., Худойберганова Д. Ўзбек тил и ўхшатишларининг изоҳли луғати. –Тошке нт: Маънавият, 2013.
Хасанов Б. Навоий асарлари учун қисқача луғат. -Тошкент: Фан, 1993.
У́збек тилининг изохли луғати.- Тошкент: У́збекистон миллий энциклопедияси, 2008.
5.w.w.w.wikipedia.org. 6.w.w.w.ziyouz.com.
7.w.w.w.google.com.
Do'stlaringiz bilan baham: |
