|
ФИО авторов:
Tojiyev Javlon Karimboyevich
Urganch davlat universiteti katta o‘qituvchisi
Do‘schanov Shodiyor Yo`ldoshevich
Urganch davlat universiteti magistranti
Название
публикации:
«NAQQOSHLIK
TO‘GARAKLARIDA
O‘QUVCHILARGA NAQSH ELEMENTLARINI O‘RGATISH»
Annotatsiya
Ushbu maqolada texnologiya fani negizida tashkil qilinadigan “Naqqoshlik”
to‘garaklarida o‘quvchilarga naqsh elementlarini chizish bo‘yicha ko‘nikmalarini
shakllantirish usullari yuzasidan tavsiyalar berilgan
Аннотация
В данной статье даны рекомендации для учащихся кружка Наккошлик» по
предмету технология. Даны рекомендации по способам формированию умений
рисования элементов узоров.
Annotation
This article provides recommedations for students in the courses of “Naqqoshlik
” which are based on the science of technology, in terms of ways to develop skills in
drawing patterns.
Kalit so`zlar:
naqsh, naqsh elementlari, xunarmand, xunarmandchilik, milliy
naqsh, bodom guli, qalampir.
Ключевые слова:
узор, элементы узора, ремесленник, ремесло,
национальный узор, цветок миндаля, перец.
Keywords
: pattern, pattern elements, artisan, craft, national pattern, almond
flower, pepper.
Mamlakatimiz naqqoshlik san’ati qadimdan dunyoga mashhur. O‘tmishda ota-
bobolarimiz qurgan binolar hozirgi kungacha maftunkor jilvasini yo‘qotmagan.
YUksak did va mahorat bilan ishlangan naqshlar kishini hayratga solmasdan
qo‘ymaydi.
902
Milliy naqshlarimiz g‘oyatda boy mazmunga ega. Oddiy qoshiq, pichoq lagan,
quticha, sandiq, belanchak, cholg‘u asboblari, ro‘mollar, zarchoponlar, uy-ro‘zg‘or
buyumlaridan tortib turar joy va jamoat binolarining devor hamda shiftlariga solingan
naqshlar insonni hayratga soladi. Bu maftunkor naqshlar mohir naqqoshlar tomonidan
yaratilgan bo‘lib, asrlar davomida bunyod topgan, rivojlangan, me’morchilik hamda
tasviriy san’at rivoji bilan bog‘langan holda takomillashib kelgan.
Naqsh — arabcha tasvir, gul degan ma’noni anglatib, tabiatdagi o‘simliklar, qush
va jonivorlarga qiyoslab chizilgan shakl va boshqa elementlarni ma’lum tartibda
takrorlanishidan hosil qilingan bezakdir. Ganchkorlik, yog`och o`ymakorligi,
kulolchilik, kandakorlik, kashtado‘zlikda, zardo‘zlik, kulolchilik, zargarlik, gilam
to‘qish, to‘qimachilik, panjaralar ishlash kabi hunarmandchilik turlarining barchasida
xunarmandchilik maxsulotlarini bezash va unga badiiy ishlov berishda har xil yo‘llar
bilan naqshlar solinib bezak beriladi. Masalan, ganchkorlikda va yog`och
o`ymakorligida o`yib, naqqoshlikda chizib, kashtachilik va zardo`zlikda chok
yordamida, kandakorlikda zarb bilan, zardo`zlikda qadab va boshqa usullar bilan naqsh
solinadi.
Naqqoshlik har bir davlatning o‘ziga xos muhitiga, geografik o‘rniga, o‘lkaning
o‘simlik dunyosiga ko‘ra rivoj topgan. Masalan, arman va gruzinlarda uzum va uzum
bargi, shimol xalqlarida archa va har xil hayvonlar, qirg‘iz va qozoqlarda mol shoxi,
tojiklar va o‘zbek xalqlarining naqshlariga qarasak anor, bodom, gullar, qalampir va
boshqalarni ramziy naqsh tariqasida ishlatilganligini ko‘rishimiz mumkin.
Qadimdan rivojlanib sayqal topib kelgan naqshlarni, ularning mazmun moxiyatini
kelajak avlodga butunligicha yetkazish, ularni turli xunarmandchilik kasblariga
qiziqishlarini uyg‘otish bugungi kun texnologiya fani o‘qituvchilari oldiga bir qancha
vazifalarni qo‘yadi. Umumta’lim maktablari texnologiya mashg‘ulotlari jarayonida
ayrim xalq-hunarmandchiligi turlari bo‘yicha kompetensiyalarni shakllantirish ko‘zda
tutilgan bo‘lib ushbu mashg‘ulotlar jarayonida naqsh elementlarini chizish, naqsh
elementlari yordamida naqsh kompozitsiyalarini tuzish bo‘yicha kompetensiyalar
shakllantilimaydi. Shuni aloxida ta’kidlash lozimki xar qanday xunarmandchilik turini
o‘rganishdan oldin shu xunarmandchilik turi uchun naqsh kompozitsiyalarini xosil qila
903
olish muxim xisoblanadi. Ushbu vazifani xal qilshda umumta’lim maktablari
texnologiya fani negizida tashkil qilinadigan “Naqqaoshlik” to‘garaklarining o‘rni
beqiyosdir.
Ushbu to‘garak mashg‘ulotida turli naqsh elementlarini o‘quvchilarga o‘rgatish,
naqsh elementlaridan foydalangan xolda naqsh kompozitsiyalarini yaratish va naqsh
kompozisiyalarini buyum yuzasiga joylashtirish bo‘yicha ko‘nikma va malakalari
shakllantiriladi.
To‘garak mashg‘ulotlarida o‘quvchilar naqsh elementlarini chizishni oson
o‘rganishlari uchun nuqtalarni tutashtirish orqali naqsh elementlari va
kompozisiyalarini xosil qilishga o‘rgatuvchi qo‘llanma ishlab chiqish ko‘zda tutilgan
bo‘lib, ushbu qo‘llanma orqali nafaqat to‘garak mashg‘ulotlari jarayonida balkim
o‘quvchilar o‘zlari mustaqil ravishda ham naqsh elementlarini chizishni o‘rganishlari
mumkin bo‘ladi.
Ushbu maqolada biz ayrim naqsh elementlarini chizish ko‘nikmasini xosil
qilishga o‘rgatuvchi mashqlardan ayrimlarini misol qilib keltiramiz.
I
II
I
II
I
II
I
904
II
Ushbu mashqda birinchi qatorda naqsh elementlarini nuqtalarni birlashtirish
orqali chizib dastlabki ko‘nikmalar shakllantiriladi va ikkinchi qatorga, berilgan naqsh
elementiga simmetrik ravishda naqsh elementlarini chizib malaka xosil qilishga
erishishimiz mumkin.
Naqash elementlarini chizishni mashq qilish orqali ko‘nikmaar xosil qilingandan
so‘ng o‘quvchilarga naqsh kompozisiyalarini xosil qilish bo‘yicha topshiriqlar
beriladigan bo‘lsa kompozisiya xosil qilishda o‘quvchilar qiynchiliklarsiz o‘z oldiga
qo‘ygan maqsadlariga erishishlari mumkin bo‘ladi.
Buning natijasida texnologiya darslarida xalq-hunarmandchiligi maxsulotlarini
tayyorlashda o‘quvchilar o‘zlari tomonidan yaratilgan naqsh kompozisiyalaridan
foydalangan xolda turli hunarmandchilik buyumlariga badiiy ishlov beradilar. Shu
bilan birga o`quvchilarda xunarmandchilik turlariga bo`lgan qiziqishlarini uyg`otish,
ularni estetik dunyoqarashini shakllantirishga erishamiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |
