Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №25 (том 3)

---

825 
 
Туйчиева Зарнигор Косимовна 
1 курс магистратуры Государственного института искусств и культуры 
Узбекистана, Ташкент, Узбекистан 
Аннотация:
В данной статье рассматривается роль и значение 
предпринимательства в сфере искусства и культуры, особенно творческого 
предпринимательства. 
Анализируется 
зарубежный 
опыт 
креативного 
предпринимательства, при этом особое внимание уделяется важности 
креативного предпринимательства в местных условиях. 
Ключевые слова:
предпринимательство, творчество, экономика, 
искусство, управление, деятельность, бизнес, культура, возможность. 
Prezidentimiz Sh.Mirziyoyevning tashabbusi bilan Yangi Oʻzbekistonni barpo 
etishga kirishganimizga qisqa vaqt boʻlsa hamki katta samarali natija va 
muvaffaqiyatlarga erishmoqdamiz. Ijodiy ishlab chiqarish sohasida mutaxassislarni 
tadbirkorlik bilan shug‘ullanishga oʻrgatib, ijobiy rivojlanish ham Yangi 
Oʻzbekistoning yangi strategiyasidir. Ayniqsa mazkur islohotlarning ta’lim va tarbiya 
jaroyani bilan uzviy qorishib borayatgani yaxshi samara bermoqda. Chunki, biz oʻz 
oldimizga Yangi Oʻzbekistonni rivojlangan mamlakatga aylantirishni maqsad qilgan 
ekanmiz, bunga faqat jadal islohotlar, ilm-ma’rifat va innovatsiya orqali erishamiz. 
Avvalo, hozirgi islohotlarning amaliy natijadorligini oshirish, joylarda yangi 
tashabbuslarni ilgari surishda aholimizning xususan, yoshlarni yanada faol, 
tashabbuskor boʻlishga da’vat etishimiz lozim. Hamma yoshlar ham davlat ravnaqi 
yoʻlida kamarbasta boʻlib maydonga chiqa olmaydi. 
“Ayni, paytda islohatchi boʻlib maydonga chiqadigan, strategik fikr yuritadigan, 
bilmli va malakali yangi avlod kadrlarni tarbiyalashimiz zarur. Shu boisdan ham 
bog‘chadan boshlab oliy oʻquv yurtigacha – ta’limning barcha boʻg‘inlarini izchil isloh 
qilmoqdamiz”. 
Albatta, Yangi Oʻzbekistonda xalq boy boʻlsa, davlat ham qudratli boʻladi 
tamoyili shakllandi. Bizning ota-bobolarimiz ham tadbirkorlikni kasbu-kor etib nafaqat 

---

826 
Markaziy Osiyo balkim dunyo iqtisodi rivojiga katta hissa qoʻshganlar. Bugungi kunga 
kelib respublikamiz ijtimoiy-iqtisodiy hayotida “Tadbirkorlik”. “Tadbirkor”, “Biznes”, 
“Biznesmen” kabi terminlar keng qoʻllanila boshlandi. Ularning mazmun va 
mohiyatini anglash maʼlum bir maʼnoda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik haqida 
tasavvurni shakllantiradi. Kо‘pgina taniqli olimlarning fikricha, aqliy mehnatga 
asoslangan iqtisodiyot asta-sekin mamlakatlar ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining 
asosiy shakllaridan biriga aylanib bormoqda. Bu kelajakda qayta tiklanadigan yoqilg‘i 
resurslariga о‘tish, ishlab chiqarish samaradorligi va hayot sifatini oshirish hamda xom 
ashyo etalonidan uzoqlashish imkonini beradigan ijodiy iqtisodiyotdir. 2015-yilda 
mualliflar va Bastakorlar jamiyatlari xalqaro Konfederatsiyasi (CIZAC) tomonidan 
foydalanishga topshirilgan Ernst & Young (YEI) dunyoda ijodiy iqtisodiyotning 
xaritalashni о‘tkazdi. Xususan, Yevropa Ittifoqi dunyoning besh mintaqasida 
rentabellik va bandlik va ijodiy iqtisodiyotning hisoblangan kо‘rsatkichlari bо‘yicha 
ijodiy tarmoqlar reytingini tashkil etdi. 
Radio rentabellik jihatidan ham, barcha ijodiy tarmoqlar orasida ham ish 
о‘rinlari soni bо‘yicha ham oxirgi о‘rinni egallab, bu kо‘rsatkichlar ulushining atigi 2 
% va 1,7 % ini tashkil etadi, xolos. Umuman, 2013-yilda ushbu reytingdan kreativ 
tarmoqlar 2,253 mlrd. dollar (global YAIMning 3 %) daromad olib, 29,5 mln. ish 
о‘rinlarini о‘z ichiga olgan
. 
Televideniye va tasviriy san’at ijodiy iqtisodiyot daromadining eng katta 
ulushini– mos ravishda 38,5 % va 34,8 % ni, о‘yinlar va radio esa atigi 6,4 % va 3,8 % 
ni tashkil etadi. Ijod bilan band bо‘lganlar soni, tasviriy san’at 6,7 mln. ish о‘rni bilan 
ustvor chiqadi. Umumiy daromad 3,97 % bergan musiqa – kutilmaganda, bu sanoat 
nisbatan past rentabellik bergan. Vaholanki, musiqa sohasidagi bandlik juda yuqori 
kо‘rsatkich hisoblanadi. U 2.9 million ish о‘rinlari bilan san’atda ikkinchi о‘rinda 
turadi. 
Shunday qilib, 2013 uchun ma’lumotlarga kо‘ra, dunyodagi eng daromadli 
ijodiy tarmoqlar televideniye, tasviriy san’at, gazeta va jurnallar bо‘lib, eng kam 
daromadli kino, musiqa va radio hisoblanadi. Barcha ijodiy tarmoqlar orasida dunyo 
aholisining bandligini uchun eng katta hissa tasviriy san’at tomonidan amalga 

---

827 
oshiriladi, musiqa va kitoblar, va eng kami esa -arxitektura, о‘yinlar va radio bо‘lib 
qolmoqda. Biroq, xulosalar chiqarishda, ish bilan bandlik darajasi yuqori bо‘lgan 
ayrim ijodiy tarmoqlar kо‘plab vaqtinchalik ishchilarni о‘z ichiga olishini hisobga 
olish kerak, bu xodimlar soni va rentabellik о‘rtasidagi tafovutni tushuntiradi. 
Mamlakatlar asta-sekin ijodiy iqtisodiyotni rivojlantirishga e’tibor qaratib 
kelmoqda. Eng ilg‘or mamlakatlar allaqachon ijodiy iqtisodiyotni rivojlantirish 
strategiyasini va ularni amalga oshirish uchun zarur bо‘lgan ijodiy bazani tuzdilar. 
Kelajakda ijodni rivojlantirish uchun zarur bо‘lgan shart-sharoitlarni yaratib, ijodiy 
sinfni jalb qila oladigan mamlakatlar iqtisodiy rivojlanish nuqtai nazaridan 
yetakchilarga aylanadi. YEI о‘z tadqiqotlarida 5 asosiy mintaqadagi mamlakatlarni 
birlashtiradi: Shimoliy Amerika; Yevropa; Osiyo va Tinch okeani; Lotin Amerikasi va 
Karib dengizi; Afrika va yaqin Sharq. Har bir hudud uchun jami ijodiy daromad va 
ijodiy tarmoqlarda bandlik ajratilib, ijodiy daromadning YAIMdagi ulushi ham 
ajratiladi. 
Bundan shunday xulosaga kelish mumkinki, ijodiy tarmoqlardan olingan 
daromadning eng yirik kо‘rsatkichlari va ijodiy iqtisodiyotda band bо‘lganlar soni 
Osiyo-tinch okeani mintaqasi mamlakatlariga tо‘g‘ri kelsa-da, YAIMdagi ijodiy 
daromadning eng yuqori ulushi Shimoliy Amerikaga tegishli. Eng kam ijodiy daromad 
Afrika va yaqin Sharqda bо‘lib, ijodiy sohalarda band bо‘lgan odamlarning eng kam 
soni Lotin Amerikasi va Karib dengizida kuzatiladi. Bundan shunday xulosaga kelish 
mumkinki, ijodiy tarmoqlardan olingan daromadning eng yirik kо‘rsatkichlari va 
ijodiy iqtisodiyotda band bо‘lganlar soni Osiyo-tinch okeani mintaqasi mamlakatlariga 
tо‘g‘ri kelsa-da, YAIMdagi ijodiy daromadning eng yuqori ulushi Shimoliy 
Amerikaga tegishli. 
Eng kam ijodiy daromad Afrika va yaqin Sharqda bо‘lib, ijodiy sohalarda band 
bо‘lgan odamlarning eng kam soni Lotin Amerikasi va Karib dengizida kuzatiladi. 
О‘tkazilgan tadqiqotlardan shuni xulosa qilish mumkinki, kreativ tarmoqlar jahon 
YAIM dagi ulushi bо‘yicha hamon kamtarona pozitsiyalarda, sanoat va resurs qazib 
olish sohasidan sezilarli darajada past. Shunga qaramay, butun dunyoda, jumladan, 
nafaqat rivojlangan, balki rivojlanayotgan mamlakatlar va iqtisodiyoti о‘tish davridagi 

---

828 
mamlakatlar ham ijodiy tarmoqlar mahsulotlari ulushining о‘sish sur’ati о‘sib 
bormoqda. 
Xulosa qilib shuni ta’kidlash kerakki, keyingi о‘n yilliklarda sanoat va xom-
ashyo iqtisodiyotidan bunyodkorlikka о‘tish muammosi dolzarb bо‘ladi, chunki dunyo 
gaz, neft va kо‘mir kabi qayta tiklanmaydigan yoqilg‘i resurslariga chuqur qaram. 
Faqat insoniyat bu qarama-qarshilikdan xalos bо‘lgach, biz yaratuvchilik iqtisodiyoti 
davri keldi, deb belgilay olamiz. Kreativ tadbirkorlikning ahamiyatli jihati shundaki, 
ular bochqa tadbirkorlik faoliyatidan biroz boshqacha tarzda yondashgan. Tadbirkorlik 
shaxsning erkin rivojlanishida intelektual salohiyatini, hayotiy tajriba, kasbiy 
koʻnikmalariga, tashkilotchilik omillariga ham bog‘liq boʻladi. Chunonchi, Yangi 
Oʻzbekiston tadbirkorlikning zamonaviy integratsiyasi negizida katta muvaffaqiyatlar 
amalga oshirmoqda. 
Bizga iqtisodiy integratsiya kerak! Bu borada muloqot va raqobatga tayyor 
boʻlish uchun esa nafaqat rahbarlar, balki tadbirkor va ishbilarmonlar, barcha 
boʻg‘indagi menejerlar oʻz ustida tinimsiz ishlashi shart. Madaniyat va san’at 
sohasining rivojlanishida kreativ tadbirkorlik yangicha soga, ilm va integratsiya 
hisoblanadi. Zamon bilan teng iqtisodiy bozor munosabatlariga javob berishida kreativ 
(ijodiy) tadbirkorlikning mohiyati juda katta nazariy va amaliy ahamiyatga ega. Shu 
nuqtaiy nazardan biz kreativ tadbirkorlikning formatsiyasiga qisqacha toʻqtalib 
oʻtamiz. 
Ijodiy tadbirkorlik – bu biznesdagi nisbatan yangi tushuncha. Tor ma’noda ijodiy 
tadbirkorlik deganda madaniy va ijodiy sohalarda faoliyat yuritadigan korxonalar 
tushuniladi. 
Ushbu sohalar turli mamlakatlarda turli xil ta’riflarga ega, ammo asosiysi, ijodiy 
tadbirkorlik madaniy ijodga asoslangan va intellektual mulkdan foydalanadigan 
sohalarni oʻz ichiga oladi. Ijodiy tadbirkorlik dizayn va moda, arxitektura, audiovizual 
sektor (ijodiy ishlab chiqarish, radio eshittirish), nashriyot, ommaviy axborot 
vositalari, tasviriy san’at, musiqa san’ati, madaniy meros (muzeylar, kutubxonalar, 
arxivlar), reklama va kompyuter oʻyinlari (oʻyinlar, ilovalar)ni oʻz ichiga oladi. 
Kengroq kontekstda ijodiy tadbirkorlik madaniy ijodkorlik boshqa sohalar bilan 

---

829 
bog‘liq holda oʻz-aro manfaatli boʻlgan ijodiy sohalar tutashgandagi faoliyatni ham oʻz 
ichiga oladi. Masalan, madaniy turizm – madaniyat va ijodkorlik har doim 
sayyohlarning biron bir mamlakatga tashrif buyurishi uchun sabab boʻladi, biroq u 
boshqa bir qator sanoat tarmoqlariga (turar joy, logistika, ovqatlanish va boshqalar) 
iqtisodiy ta’sir koʻrsatadi. Ijodiy tadbirkorlik odatdagi biznesdan nimasi bilan farq 
qiladi, nega yangi kontseptsiyalarni kiritish kerak edi? Gap shundaki, ijodiy 
tadbirkorlik odatdagi ish me’yorlaridan tubdan farq qiladi, bu katta koʻnikmalarni, 
harakatchanlikni va doimiy oʻrganish qobiliyatini talab qiladi. Bu holda, “toʻlqinda” 
qolish shunchaki mumkin emas. 
Ijodiy ishlab chiqarish – bu kelajak korxonalaridir. Aksariyat ijodiy kompaniyalar 
kichik, hatto mikrofirmalar, mobil, koʻpincha mavsumiy, loyihalarga asoslangan. 
Ijodiy tadbirkorlik turli koʻnikmalar va turli xil ish uslublarini talab qiladi. Bunday 
tadbirkorlikning asosini intellektual kapital tashkil etadi. Muammo shundaki, bunday 
intellektual kapitalning haqiqiy qiymatini baholash uchun hali yaxshi modellar ishlab 
chiqilmagan. Bu esa investorlarni izlashni va moliyalashtirishni juda qiyinlashtiradi. 
Aslida, ijodiy tadbirkor boʻlish oddiy ishbilarmonga qaraganda qiyinroq emas, 
lekin bitta oʻzgartirish bilan – siz alohida yondashuvga muhtoj boʻlgan ijodkor odamlar 
bilan ishlashingiz kerak boʻladi. Iste’dod va madaniy ijodkorlik bunday biznes 
muvaffaqiyatining kaliti. Biroq, ijodkor va iqtidorli xodimlarning buyuk ishbilarmon, 
muhandis yoki marketing guruhi boʻlib qolmaslik xavfi mavjud. Shuning uchun 
muvaffaqiyat poydevori barcha mumkin boʻlgan funktsiyalarni ya’ni ijodkorlikdan 
boshqarish va texnologiyaga qadar birlashtirgan ajoyib jamoani yaratishdir.