Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №25 (том 2)

ФИО автора:
Ismailova Ayjamal Jalgasovna. 
 
Ájiniyaz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti. 
Tasviriy san’at va amaliy bezak san’ati 2-kurs magistrant

Название публикации:
«HOZIRGI 
ZAMON 
ART-METODLARINING 
INNOVACION KONTENTI» 
Annotaciya
: 
Maqola hozirgi zamon art-metodlarining innovatsion kontinentiniochish uchun 
yozilgan. Chunki mutaxassis tayyorlashda o’qitishni jadal rivojlantirish masalasi 
hozirgi zamon pedagogika ilmi va tajriybasining eng dolzarb muommolar qatorida 
turadi. 
Kalit so’zlar:
Art-metod, art-terapiya, grafika, texnologiya, innovatsiya, kontinent, 
drama, sub’ekt, integratsiya. 
Key words:
Art-method, art-therapy, graphics, technology, innovation, continent, 
drama, subject, integration. 
Ijtimoiy pedagogikada gumanitar texnologiyalarni izlanishga talabning bor bo'lishi 
bugungi kunning zalvorli muxtojligi bilan aloqador. Inson bilan ijtimoiylik -
pedagogik yumush ishlashning ijtimoiy-estetik ish tajribasining rivoji, u yerda 
insonning ijtimoiy pasayishiga(dasocializaciya) va moyillashuv nosozlikiga 
(dazadaptaciyasıga) sababchi bo'lg'usi, jamoatlik me'yorlarni va qadriyatlarni 
tushunishi borgan sari qiyinlashib borayotgan ijtimoiy madaniy proceslarning salbiy 
tomonlarining kuchayishi sharoitiga javob beradi. 
Nazariy art-terapiya, qizg'in hisli ta'sir ko'rsatishi bo'yicha ko'p qirrali va teran 
jarayon sifatida, o'zining qollanilishining har xil sohalarinda, shuning ichida klinik va 
ijtimoiy sohalarda ham, targ’ib etilayotganligini namoyish etdi. Art-terapiya 
yo'nalishi amaliy psixologiyada, maorifda va ijtimoiylik yumushta rivojlanadi. 
Umumiy manoda art-terapiya o'zining qo'llanilish sohasiga aloqador : 
• 
psixoterapiyalık amaliyot shakllarining biri ; 
• 
art-terapiyalik metodikalarning yig'indisi ; 
• 
pedagogikalıq metod ; 
• 
ijtimoiy ishlarda va bolalar bilan ijtimoiy -pedagogik ishlashda shakliy 
texnologiya, texnika sifatida qaraladi. 
Chet ellar, Yevropa va Amerika (Art-terapevtlarning Britaniya associaciya 
birlashmasi, Amerika art-terapiyalik birlashmasi ) dasturlarida, art-terapiya 

---

958 
psixoterapiyali daxllar kontekstidagi ko'zlar bilan ko'riluvchi san'atlar va tasvirlash 
hunari ijodkorligi (rasm, rangtasvir, grafika, haykaltaroshlik va x,z; N. Geliń, E. 
Bushon, S. Djennings, G. Tesha -Tenloer) chegarasindagi ish tajribasida ifoda etadi. 
Ijtimoiy yumush kontekstida art-terapiya ijtimoiy -pedagogik ishga layoqatlilik 
nisbati bo'yicha, keng turda odamlarni san'at va ko'rkamlilikga layoqatlilik : musiqa -
soz hunari, rantasvir, adabiyot, teatr - yordamida tiklashning usullari va 
texnologiyalari sifatida tushuntiriladi. Ijtimoiy pedagog faoliyati chegarasidan 
chiqish, bu yerda «qayta tiklash- reabilitaciya» tushunchasining jamlanganligi va 
uning medicina tomoni bilan unga tibbiyot bilan qarashga bog’liq. 
Shunday qilib, biz art-terapiya tushunchasini shakllantuvchi a'zolarini, ifodalilik 
qurilmasini, uning ijtimoiylik -pedagogik faoliyatdagi zaminini, vazifalarini va 
mazmunini aniqlashtıruvning, ijtimoiylik -pedagogik soha uchun samarodor amaliy 
qo'llanilish turlarini ayirib ko'rsatishning, bolalarni ijtimoiy muhitga muvaffaqiyatli 
qo'shish uchun ularni bolalar bilan profilaktik, tuzatish, moslashtiruvchi yumushlar 
ishlashda tatbiqning imkoniyatlarini va maqsadga uyg'unligini izlanishning 
zaruriyatini ochib namoyish etdik. Art-terapiyanıng nazariyasi va metodikasi, diqqat 
qaratishga va ijtimoiy -pedagogik ilojlarning sifatini orttirish uchun gumanitar 
sohadagi xozirgi zamonga yarasha yangilashga va to'ldirishga loyiq. 
Ilmiy faoliyatlarni va yo'nalishlarini solishtirish pedagogika va san'at 
pedagogikasinda art-terapiyali usullar va amaliy yumushlar pedagogik masalalarni 
hal qilishini namoyish etdi ; qo'shimcha ta’lim tuzatish-rivojlantiruv yo'nalishlarida 
bunday ish tajribalari asosan maktabgacha yoshtagi bolalar bilan ishlashda tadbiq 
qilinadi (N. O. Suchkovanıng art-terapiya texnikalari ). 
Ta’lim jarayoni chegarasida pedagogik va korkam mazmundagi o’z-aro aloqaga xam 
o’z-aro bir-biriga aralshuvining kasibga muvofiqlıgı. Bu yerda, ta’lim jarayonining 
anıq belgilangan xulosalari bilan art-metodik o’z-aro birgalikda harakat qilishning
avvalambor kutilgan natiyjalarining nisbiy baholanıshı taqozo etiladi [1; 94-95] 
Shunday qilib, art-terapiyaning bitta yaxlit ijtimoiy -pedagogik koncepciyasınıng, 
uning asoslanıshining, ishga layoqatlilik texnalogiyalık bosqichma bosqich, ketma-
ketli ishga oshirısh yo'llarining va ularni ishlashni osonlashtirish usullarining 
operacioniligining- yo'qligi yakka tartibdagi ta’lim yo’nalishlarida o’z aro birga 
harakat etishning gruh va jamoa tuzilishida san’at usullarini qo’llashni cheklaydi. 
Art-terapiyaning is tajribalari ishga layoqatlilikning o'ziga xos mustasnolarini, 
ijtimoiy -pedagogik maqsadlarini va vazifalarini, yo'nalishlarini hisobga olmay 
foydalaniladi.. Asosan, art-terapiya mutaxassislarning kasblik faoliyatning 
imkoniyatlarining «tashqarisida» qolib ketadi yoki yakka-yolg'iz prinsipi bo'yicha 
foydalaniladi. Shunday qilib, xususan, san'at va ijod, o'zining tushinishga qulayliligi 
va obrazlılıgi bilan inson tabiyatiga va bog’liqligiga, biror kishini yaqindan bilib 
olishga, o'zining imkoniyatlarini yuzaga chiqarishlikga bo'lgan muxtojiklariga 

---

959 
yaxshiraq javob berishidan qat'iy nazar, bu sohadagi art-terapiyalik ishning 
imkoniyatlari o'zlashtirilmagan va foydalanılmaydı. Shu borada, fanlar masofa 
izlanishlardagi innovacion bog’liqliklar asosida art-terapik ishning ijobiy tajribasini 
umumlashtirish, nazariy qarashlarni ishlab chiqish taqozo etiladi. 
Shu jumladan, fanlar masofa darajadagi art-terapiya masalasi, uning nazariyasi va 
aloqador sohalardagi qo'llanilish tajribasi masalalari bo'yicha xozirgi zamon 
izlanishlarini o’rganish, ijtimoiy-pedagogik faoliyatdagi innovaciyalı art-terapiya 
texnalogiyaning nazariy-metodologiya asoslarini yaratish uchun zarurli va muxim 
elementlarni namoyish etdi. 
Butun jahon pedagogik ilm-fani kontekstida, san'atlar sintezi, Val'dorf-Shteyner 
pedagogikasidagi, dramanıng, harakatli san'at – evritmiyanıng birlashtirilishi 
asosidagi art-terapiya g'oyasining zamonaviy tushunchasi, u yerda musiqa asos bo'lib 
hisoblangan va harakatni, xonishni, soz asboblarıda o'ynashni va improvizaciyanı 
birlashtiradigan, K. Orftıń «Shul'verk» bolalarni musiqali tarbiyalash tizimi qiziqarlı 
demakdir. 
Madaniy-tarixiy pedagogika va san'atning o'zaro moslashishi va birikishi 
integratsiyasi, odatda san'atning ayrim turlarining (musiqa, teatr, tasvirlash hunari, 
raqs va b.) o'zgartilib qo’llanilishi kontekstida yoki ularning sinkretik birligini 
ta'minlash shakllari sifatida ko'rinadi. Biroq, qanday bo'lganda ham, ta’lim tajribasida 
san'atning ta'siri pedagogik samarasiga erishishning zarurli sharti, o'zini -o'zi erkin 
ko'rsatish, ijodta ichki tilaklarining ta'siri ostida o'zidan-o'zi, o'z ehtirosi bilan ishlay 
oladiganligini ko'rsatish, va shu jumladan, o'rganuvchilarga san'at badiiy asarlarini 
o'zlashtirishda o'z firkrida qarash, tinglash, sezish va olgan tasirlari haqidagi fikrlarini 
o’zgalar bilan bo’lishish huquqini berish hisoblanadi.[2;28-31] 
Ijtimoiy-pedagogik amaliyotta san'at usullarini qo'lanıshning tarixiy va xozirgi zamon 
tajribasini solishtirish, odamda tarbiyalash, o'qitish, rivojlantirish, qo'llab-quvvatlash, 
ijtimoiylashtirish masalalarini yechish uchun san'atdan foydalanishning tabiyatini, 
umumiy qonuniyatlarini, printsiplarini, mexanizmlarini o'rganuvchi, pedagogik ilm-
fanning o'z yo’liga yo'nalish sifatidagi art-pedagogikaning shakllanishining haqiqiy 
tarixiy -madaniy asoslariniing mavjudligini ko'rsatadi. San'atning pedagogik 
imkoniyatlaridan art-pedagogika kontekstinda foydalanishning kelajagi bor 
yo'nalishlarining biri sifatida bo'lajak o'qituvchilarni oliygoh sharoitida kasbga 
tayyorlash jarayonini ko'rishga bo'ladi. 
San'at usullari ta’lim jarayonin gumanizaciyalash va eng qulayli sharoitga 
keltirishning manbai bo'lishi mumkin, sababi ular : 
• 
aqıl mehnatining hajmin va sifatini orttirib, o'z xohishi bo'yicha yoki 
g'ayriixtiyoriy diqqatni kuchaytirib, nervli -faol taassurotlanishdan hordiqni chiqarib, 
zerikishlikning oldini olib, ishning sur'atin qulayli sharoitga o'zgartib, va x,z o'qish 
jarayonida talabalarga psixofiziologiyalıq yordam berilishini taminlay oladi ; 

---

960 
• 
pedagogik birgalikda harakat etish uchun maqsadga yo’naltiruvchi motivacion 
sababga, aloqaqa, faol hisli taassurotga tayyorliknı yarata oladi ; 
• 
o’quv-tarbiyaviy materialni tushinishni, o'zlashtirishni va esda saqlab qolishni 
osonlashtira oladi. 
Talabaning ijodining natijalari ta’lim jarayonida, pedagokga quyidagilarni 
izlanishiga imkoniyat beradigan, aniq sezilmaydigan, ko'zga ko'rinib turmaydigan 
diagnostikaning usuli bo'lishi mumkin : 
• 
talabalarning sub'ekli tajribasining, maqsadlarining, daxllarining, bilimlarining 
sifatıni; 
• 
talabalarning o'qish -tarbiyalik ma'lumotlarni o'zlashtirishining sifatini, o'qish 
materiallarining ma'nosiga tushunishining dinamikasini ; 
• 
gruhning umumiy faol hisli taassurotli axvolini, uning o'sha yoki boshqa 
mazmunda o'zlashtirishga muhayyoligining darajisini, insonlar orasidagi 
bog’liqliklarning va yakka-yolg'iz xulqli strategiyasining sifatini. 
San'at, insonning faol taassurotiga, xulq sohalariga, odamning ruhiyaining aqlga 
yarasha va nozik sezuvchanglik, ongli va g'ayriixtiyoriy aspekt tomonlariga 
jamlanmali to'xtab o'tib, ishtrokchilarning ta’lim jarayoniga to’liq ishtirok etishini 
taminlab, pedagogik masalalarning bir qanchasini parallel' bitta vaqtda hal etishga 
imkoniyat beradiganligini ta'kidlashimiz zarur. 
Art-metodik jarayon, qatnashchilarga psixofiziologiyalik madad berishi qulay ta’lim 
oralig’ini taminlaydi, nervli -psixologiyali kuch solishlarni yengillashtiradi, 
charchoqning oldıni oladi, umumiy yashash tajriybaligini oshiradı [3; 188]. 
Art-terapiya koncepciyasınıng jazmligi, ijtimoiylik pedagogikaning asosiy mazmuni 
va printsiplari bilan va ijtimoiy ishning nazariyasi bilan mos keladigan fanlar oraliq 
ilmiy -metodologiyalık usullarning kiritilishini, o'ziga tán boshqachaligin, 
bajaradigan funkciyalı vazifasini ayirib ko'rsatish, yoshi bo'yicha tuzilgan har xil 
gruhlarning san'at bilan o'zaro birgalikda harakat etishning psixologik -pedagogik 
xossalarini ochib ko'rsatish asosida tuzilishi va mazmunini tushunarli etish bilan art-
terapiyaning ijtimoiylik -pedagogik modelini yaratishni ta'minlaydi. 
Foydalangan adabiyotlar: 
1. Platonova O. V. Jvitiashvili N. YU Artterapiya v xudojestvennov muzey: ucheb. 
Posobie dlya studentov gumanitarno-xudojestvennıx vuzov. SPb: Spec Lit, 2000-142 
s. 
2. Kopıtin A. I. Nazariya i praktika art-terapii. SPb.: Lań, 2002.- 230 s. 
3. Lyusher M. Cvet vashego xaraktera. Per. S. Ang YU. V. Emlikel'yanov.-Moskva : 
Veche: Persey: AST, 1996.-244 s.

---

961