|
Oddiy moddalar bilan reaksiyalari
C + 2H
2
Ni
C,
1000
~
CH
4
,
C + 2F
2
t
CF
4
,
E + 2G
2
t
EG
4
(E = Ge, Sn),
Pb + G
2
t
PbF
2
,
2E + O
2
t
2EO,
E + O
2
t
EO
2
,
E + 2S
t
ES
2
(E = C, Si, Ge, Sn),
E + S
t
ES
2
(E = Ge, Sn, Pb),
faqat Si: 3Si + 2N
2
C
1300
Si
3
N
4
,
E + P
t
ER (E = Si, Ge, Sn),
319
E + 2R
t
ER
2
(E = Si, Ge, Sn),
E + 3R
t
ER
3
(E = Si, Ge, Sn),
E + S ≠
S + Me
t
karbidlar,
Sa + 2S → SaS
2
,
Si + Me → silitsidlar,
Si + Mg
t
Mg
2
Si,
E + Me
t
qotishmalar (E = Ge, Sn, Pb).
Muhim reagentlar bilan reaksiyalari
E + 4H
2
SO
4(kons)
t
E(SO
4
)
2
+ 2SO
2
+ 4H
2
O (E = Ge, Sn),
C + 2H
2
SO
4(kons)
t
CO
2
+ 2SO
2
+ 2H
2
O,
Pb + 3H
2
SO
4(kons)
t
Pb(HSO
4
)
2
+ SO
2
+ 2H
2
O,
E + H
2
SO
4(suyul)
≠ (E = C, Si, Ge),
E + H
2
SO
4(suyul)
→ ESO
4
+ H
2
(E = Sn, Pb; Pb passivlashadi),
E + HCl ≠ (E = C, Si),
Ge + 3HCl
(suyul)
→ HGeCl
3
+ H
2
,
E + 2HCl
(kons.)
→ ECl
2
+ H
2
(E = Sn, Pb),
3Si + 4HNO
3
+ 18HF → 3H
2
SiF
6
+ 4NO + 8H
2
O,
3Ge + 4HNO
3
+ 12HCl → 3GeCl
4
+ 4NO + 8H
2
O,
Ge + 4HNO
3(kons)
→ GeO
2
+ 4NO
2
+ 2H
2
O
yoki Ge + 4HNO
3(kons)
→ H
2
GeO
3
+ NO
2
+ 2H
2
O,
Ge + 6HF → H
2
GeF
6
+ 2H
2
,
E + HNO
3(suyul)
≠ (E = C, Si, Ge),
320
4Sn + 10HNO
3(3%)
→ 4Sn(NO
3
)
2
+ NH
4
NO
3
+ 3H
2
O,
3Sn + 4HNO
3(30%)
→ 3SnO
2
+ 4NO + 2H
2
O,
Sn + 4HNO
3(60%)
→ SnO
2
+ 4NO
2
+ 2H
2
O,
3Pb + 8HNO
3(30%)
→ 3Pb(NO
3
)
2
+ 2NO + 4H
2
O,
Pb + 2CH
3
COOH + 1/2O
2
→ Pb(CH
3
COOH)
2
+ H
2
O,
C + NaOH ≠
E + NaOH → Na
2
EO
2
(E = Sn, Pb),
Si + 2NaOH + H
2
O → Na
2
SiO
3
+ 2H
2
,
E + 2KOH + 2H
2
O → K
2
[E(OH)
4
] + H
2
(E = Sn, Pb),
Ge + 2KOH + 2H
2
O
2
→ K
2
[Ge(OH)
6
].
BINAR BIRIKMALARI
Ko‘rib o‘tilayotgan guruh elementlari binar birikmalarinig xossalari ugleroddan
qo‘rg‘oshingacha qonuniyat bo‘yicha o‘zgaradi. Bu ayniqsa karrali bog‘lari
bo‘lmagan EX
4
(X – galogen, vodorod) tipdagi birikmalari uchun xosdir. S ning
oksidlari va sulfidlari kimyoviy xossasi bo‘yicha qolgan elementlarning analogik
birikmalaridan tubdan farq qiladi.
VODORODLI BIRIKMALARI.
IVA guruh elementlari uchun faqat EN
4
tipidagi vodorodli birikmalari ma’lum. Bular – gazlar, barqarorligi SN
4
dan PbH
4
ga
o‘tgan sari kamayadi. Metanga qaraganda qolgan gazlar yuqori reaksion qobilyatga
ega, masalan SiH
4
havoda o‘z-o‘zidan alangalanadi:
SiH
4
+ 2O
2
→ SiO
2
+ 2H
2
O.
Suv SiH
4
, GeH
4
, SnH
4
ni quyidagi sxema bo‘yicha parchalaydi:
EN
4
+ 2N
2
O → EO
2
+ 4N
2
,
SiH
4
+ 2KOH + H
2
O → K
2
SiO
3
+ 4H
2
.
321
Gidridlar EN
4
– ba’zi germanidlar va stannidlarni suyultirib kislo-talar ta’sir
ettirib olinadi.
Mg
2
E + 4HCl
сувда
2MgCl
2
+ EN
4
,
Mg
2
E + 4NH
4
Cl
да
NH
суюк
3
2MgCl
2
+ EN
4
+ 4NH
3
,
GeO
2
+ NaBH
4
→ GeH
4
+ NaBO
2
.
Mg
2
Ge ga kislotalar ta’sir ettirilganda GeH
4
dan tashqari, bir vaqt-ning o‘zida
digerman Ge
2
H
6
va trigerman Ge
3
H
8
olinadi. Bir muncha murakkab germanlar,
shuningdek, distannan Sn
2
H
6
ham ma’lum. PbH
4
– plyumban o‘ta beqaror.
GALOGENIDLARI.
Uglerod va kremniy hamma galogenlar bilan faqat bir
tipdagi – EG
4
; Ge, Sn, va Pb – ikki tipdagi EG
4
va EG
2
(PbBr
4
va PbI
4
dan tashqari
) galogenidlar hosil qiladi.
Ko‘pchilik galogenidlar EG
4
– suyuq, ba’zan molekular strukturaga ega
bo‘lgan qattiq moddalar. Tipik tuzlarga faqat SnF
4
va PbF
4
ni kiritish mum-kin.
Elementlarning galogenidlari suv bilan faol reaksiyaga kirishadi:
SG
4
+ 2N
2
O → SO
2
+ 4NG,
n
SiG
4
+ (2
n
+
m
)H
2
O →
n
SiO
2
∙
m
H
2
O + 4
n
HG,
masalan: SiCl
4
+ 3H
2
O → H
2
SiO
3
+ 4HCl
3GeF
4
+ 2N
2
O → GeO
2
+ 2H
2
[GeF
6
].
EG
4
tipdagi gologenidlar, ayniqsa ftoridlar uchun birikish reaksiya-lari xosdir:
EG
4
+ 2NG → N
2
[EG
6
].
Ge, Sn va Pb ning EG
2
tipidagi galogenidlari tuzlarga kiradi, ayniq-sa GeG
2
amalda to‘liq gidrolizlanadi:
SnCl
2
+ HOH → SnOHCl,
GeG
2
+ 2NON → Ge(OH)
2
+ 2NG.
PbG
2
gidrolizga nisbatan barqaror. SnG
2
, va ayniqsa GeG
2
uchun qayta-
ruvchilik xossasi xarakterlidir. Bu tuzlar havo kislorodi bilan oksidla-nadi:
322
2EG
2
+ O
2
→ EG
4
+ EO
2
,
2SnCl
2
→ SnCl
4
+ Sn,
SnCl
4
+ 6NH
3
→ H
2
SiN
2
( vodorod dinitridosilikat) + 4NH
4
Cl,
SnCl
2
+ 2FeCl
3
→ SnCl
4
+ 2FeCl
2
,
SnCl
2
+ HCl → HSnCl
3
.
SiF
4
odatda SiO
2
+CaF
2
aralashmasiga H
2
SO
4
ta’sir ettirib olinadi:
CaF
2
+ H
2
SO
4
→ CaSO
4
+ 2HF,
SiO
2
+ 4HF → SiF
4
+ 2H
2
O.
Boshqa EG
4
larni quyidagicha olish mumkin:
GeO
2
+ 4HCl → GeCl
4
+ 2H
2
O,
CS
2
+ 3Cl
2
→ CCl
4
+ S
2
Cl
2
.
OKSIDLARI.
IVA guruh elementlarining EO va EO
2
tipidagi oksidlari
ma’lum. Uglerod oksidlari SO va SO
2
– gazlar, qolgan hammasi – qattiq, amalda
suvda erimaydigan moddalar:
SO yuqori haroratda, SiO, GeO va SnO – ishqoriy muhitda kuchli
qaytaruvchilik xossasini namoyon etadi:
SiO + 2NaOH → Na
2
SiO
3
+ H
2
,
PbO
2
– kislotali muhitda kuchli oksidlovchi:
5PbO
2
+ 2MnSO
4
+ 3H
2
SO
4
→ 5PbSO
4
+ 2HMnO
4
+ 2H
2
O,
PbO
2
+ 2CaO → Ca
3
PbO
4
,
PbO + PbO
2
→ Pb
2
PbO
4
(Pb
3
O
4
),
Pb
3
O
4
+ HNO
3
→ 2Pb(NO
3
)
2
+ PbO
2
+ 2H
2
O,
EO
2
+ 2KOH + 2H
2
O →K
2
[E(ON)
6
],
SnO
2
+ 2NaOH → NaSnO
3
+ H
2
O,
SnO
2
+ 2Na
2
CO
3
+ 4S → Na
2
SnS
3
+ Na
2
SO
4
+ 2CO
2
,
323
SnO + 2HCl → SnCl
2
+ H
2
O,
PbO
2
+ 2HNO
3(suyul)
+ H
2
O
2
→ Pb(NO
3
)
2
+ O
2
+ 2H
2
O,
PbO
2
+ 4HCl
(kons)
→ PbCl
2
+ Cl
2
+ 2H
2
O,
2PbO
2
+ 2H
2
SO
4(kons)
→ 2PbSO
4
+ O
2
+ 2H
2
O,
COCl
2
+ 2H
2
O → H
2
CO
3
+ 2HCl,
CO + NH
3
→ HCN + H
2
O,
SiO
2
+ Ca(OH)
2
→ CaSiO
3
+ H
2
O,
CO
2
+ KOH → K
2
CO
3
+ H
2
O,
CO
2
+ 2NH
3
→ CO(NH
2
)
2
+ H
2
O,
HCOOH → CO↑ + H
2
O,
2Pb + O
2
→ 2PbO,
2PbO
2
t
2PbO + O
2
,
Pb(OH)
2
t
PbO + H
2
O,
Pb(CH
3
COO)
2
∙3H
2
O
t
PbO + (CH
3
CO)
2
O + 3H
2
O.
BOSHQA ELEMENTLAR BILAN BIRIKMALARI.
C va Si elek-
tromanfiyligi kichik elementlar bilan tegishlicha karbidlar va silitsidlar hosil qiladi.
Bu birikmalar kimyoviy bog‘ turi turli-tuman – kovalent bog‘lanishdan metall
bog‘lanishgacha bo‘lishi bilan farq qiladi. Ularning ko‘pchiligini tarkibi
stexiometrik emas.
SiC – kovalentli karbid, polimer tuzilishga ega. U juda yuqori qat-tiqlik,
suyuqlanuvchanlik va kimyoviy chidamga ega. Si
3
N
4
ham shunga o‘xshash
xossalarga ega.
CaO + 3C → CaC
2
+ CO,
CaC
2
+ 2H
2
O → Ca(OH)
2
+ C
2
H
2
,
Al
4
C
3
+ 12H
2
O → 4Al(OH)
3
+ 3CH
4
,
324
V
2
O
5
+ 7C → 2VC + 5CO,
2Mg + Si → Mg
2
Si,
6MnO + 5Si → 2Mn
3
Si + 3SiO
2
,
SiC + 2KOH + 2O
2
→ K
2
SiO
3
+ CO
2
+ H
2
O.
O‘rganilayotgan guruh hamma elementlarning sulfidlari ma’lum. Uglerod faqat
sulfid CS
2
, Si, Ge va Sn – ES va ES
2
tipidagi sulfidlar, Pb esa nuqul PbS hosil qiladi.
CS
2
– zaharli, salgina qizdirilganda oson oksidlanadi:
CS
2
+ 3O
2
→ CO
2
+ 2SO
2
.
SiS ham molekulali tuzilishga ega. Qolgan ES tipidagi sulfidlar tuzga o‘xshash,
ES
2
tipidagi sulfidlar atomli kristall strukturaga ega. Bu sulfidlarning hammasi
amalda, SiS
2
dan tashqari, suvda va suyultirilgan kislotalarda erimaydi:
SiS
2
+ 2H
2
O → SiO
2
+ 2H
2
S,
SiS
2
+ 4H
2
O → H
4
SiO
4
+ 2H
2
S,
2H
2
S + Si
C
1300
SiS
2
+ 2H
2
,
SnCl
4
+ 2H
2
S → SnS
2
+ 4HCl,
SnS + (NH
4
)
2
S
2
→ SnS
2
+ (NH
4
)
2
S,
SnS
2
+ (NH
4
)
2
S → (NH
4
)
2
SnS
3
,
(NH
4
)
2
SnS
3
+ 2HCl → SnS
2
+ 2NH
4
Cl + H
2
S,
SnS
2
+ 16HNO
3
+ 6HCl → H
2
SnCl
6
+ 16NO
2
+ 2H
2
SO
4
+ 8H
2
O,
3SnS
2
+ 6NaOH → 2Na
2
SnS
3
+ Na
2
[Sn(OH)
6
],
GeO
2
+ 3S
(bug‘)
t
GeS
2
+ SO
2
,
GeCl
4
+ 2H
2
S
HCl
GeS
2
+ 4HCl,
GeS
2
+ 6NaOH → Na
2
[Ge(OH)
6
] + 2Na
2
S,
GeS
2
+ (NH
4
)
2
S → (NH
4
)
2
GeS
3
.
325
Do'stlaringiz bilan baham: |
