Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №37 (том 4)

 
 
3.Kremniy birikmalari va ularning xossalari
Kremniy.Si – eng ko‘p tarqalganlik bo`yicha kisloroddan keyingi 2-o`rinda 
turadi. 

---

309 
SiO
2
 – qumtuproq
. 
NaAlSi
2
O
8 
– albast, KAlSi
3
O
8
– ortoklaz, Al
2
O
3
·2SiO
2
·2H
2
O– kaolin, NaAlSiO
4
– 
nefelin, Mg
3
Si
2
O
7
·2H
2
O – asbest. 
Fizik xossalari : Si 2 xil allotropik modifikatsiyada uchraydi: 1) kristall; 2) amorf. 
1. Kristall. Si – to‘q kulrang modda (oktaedr) d = 2,328. T = 1423°C; elektr 
tokinio‘tkazadi. 
2. Amorf. Si – qo‘ng‘ir poroshok, kimyoviy aktiv. 
Kimyoviy xossalari : kuchli oksidlovchi, galogenlar, O
2
, S, Si qaytaruvchi. 
Si + 2F
2 
= SiF
4 
Si + 2Cl
2 
= SiCl
4
Si + O
2
= SiO
2
3Si + 2N
2 
= Si
3
N
4 
Si + C = SiC

---

310 
Si + 3B = SiB
3
Si ftorid kislotada eriydi: 
Si + 4HF = SiF
4 
+ 2H
2
Ishqoriy eritmalarda Si erkin H
2 
bilan kremniy kislotasining tuzlarini hosil qiladi: 
Si + 2NaOH + H
2
O = Na
2
SiO
3 
+ 2H
2
2Mg + Si = Mg
2
Si 
Olinish usullari : 
Laboratoriyada: 2Mg + SiO
2
= 2MgO + Si 
Mg ortiqcha bo‘lsa, Mg
2
Si hosil bo‘ladi. 
Ishlatilishi :
Si ferrosilitsiy holida qotishmalar olishda ishlatiladi. SiCl
4
olinadi. 
Si vodorodli birikmalari: 
Uglevodorodlarning gomolog qatoriga o‘xshab: 
CnH
2n+2
SinH
2n+2
Si-Si bog‘i (174,56 kJ/mol) bo‘sh, C-C (347,6 kJ/mol), shuning uchun uzun zanjir 
bog‘ hosil qilmaydi.
Monosilan – SiH
4
; yoqimsiz hidli gaz, havoda o‘z-o‘zidan alangalanadi. 
SiH
4
= Si + 2H
2 
SiH
4
+ 2H
2
O = SiO
2 
+ 4H
2
;
SiH
4
+ 2O
2 
= SiO
2
+ 2H
2
O 
Bu reaksiya o‘z-o’zidan yonish bilan - 191°C boradi. 
Xlor bilan portlash bilan oksidlanadi: 
SiH
4 
+ 4Cl
2
= SiCl
4
+ 4HCl 

---

311 
SiH
4
+ 8AgNO
3
+ 4H
2
O = H
4
SiO
4
+ 8Ag + 8HNO
3
SiH
4
-ning olinishi : HCl ni Mg
2
Si ta’sir ettirib olinadi: 
Mg
2
Si + 4HCl = 2MgCl
2
+ SiH
4
Si metallar bilan silitsidlar hosil qiladi, bu karbidlargao‘xshaydi. Karbid kremniy 
SiC d=3,17 qattiqligi jihatidan olmosga yaqin. SiC – karborund
t = 1830°C, juda chiroyli kristall. 
3C + SiO
2
= 2CO + SiC