Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №20 (том 5)

Gapda so‘zlarning bog‘lanishi ikki xil bo‘ladi a) teng bog‘lanish; b) tobe 
bog‘lanish.
1) teng bog‘lanish – ikki so‘zning teng huquqli, biri ikkinchisiga bo‘ysunmay 
bog‘lanishi:akam va ukam, kitob va daftar kabi. Bir xil gap bo‘lagi vazifasida kelib, 
ko‘pincha bir xil so‘roqqa javob bo‘luvchi bo‘laklarning o‘zaro teng bog‘lovchilar yoki 
sanash ohangi yordamida bog‘lanishi teng bog‘lanish sanaladi. 

---

740 
Tobe bog‘lanish- bir so‘zning (tobe so‘zning) boshqa bir so‘zga (hokim so‘zga) 
bo‘ysunishi orqali bog‘lanishi: qizil gul, qushlarning sayrashi. Bir bo‘lakning boshqa 
bo‘lakka kelishik, shaxs-son, zamon qo‘shimchalari, ko‘makchilar va so‘z tartibi 
hamda ohang yordamida bog‘lanishiga tobe bog‘lanish deyiladi. Tobe bog‘lanish 
doimo ikki qismdan iborat bo‘ladi: tobe bo‘lak va hokim bo‘lak. So‘roq bog‘lanib 
kelgan qism HOKIM, so‘roqqa javob bo‘lib keluvchi qism TOBE BO‘LAK sanaladi. 
Tobe-hokimlik munosabatini yozuvda ifodalash uchun strelkadan foydalaniladi. 
Strelka nayzasi tushgan bo‘lak – hokim, strelka boshlangan bo‘lak – tobe sanaladi. 
Tobe bo‘lak hokim bo‘lak bilan kelishik, egalik, shaxs-son qo‘shimchalari , 
ko‘makchilar va oha 
yordamida bog‘lanadi. Bunday bog‘lanish ikki xil sintaktik birlikni vujudga keltiradi: 
a) gap; b) so‘z birikmasi. Shaxs-son qo‘shimchalari yordamidagi bog‘lanish gapni, 
qolgan vositalar yordamidagi bog‘lanish so‘z birikmasini hosil qiladi. 
Tobe bo‘lakning hokim bo‘lakka kelishik, egalik qo‘shimchalari, ko‘makchilar va 
tobelantiruvchi ohang yordamida bog‘lanishi so‘z birikmasi deyiladi.
So‘z birikmasida 
doimo ikkita qism bo‘ladi. Ularning bittasi tobe, ikkinchisi esa hokim bo‘ladi. 
Bog‘lovchi vosita tobe bo‘lak oxiriga qo‘shiladi, budan faqat egalik qo‘shimchasigina 
hoim bo‘lak oxiriga qo‘shiladi.So z birikmasida tobe bo‘lak oldin, hokim bo‘lak esa 
keyin keladi. 
Tobe bo‘lakni hokim bo‘lakka bog‘lovchi vositaning qo‘shilish o‘rni ikki xil bo‘ladi: 
kelishik, ko‘makchi va ohang tobe qismga, egalik qo‘shimchasi esa hokim qismga 
qo‘shiladi. 
Tobe bo‘lak hokim bo‘lakka bir yoki bir nechta kelishik qo shimchalari yordamida 
bog‘lanishi mumkin. Agar hokim bo‘lak egalik qo‘shimchasidagi ot bilan ifodalangan 
bo‘lsa, tobe bo‘lak faqat qaratqich kelishigidagi ot bilan bilan ifodalanadi: 
kitobning 

---

741 
muqovasi (muqova nima?-ot)
. Ba’zan qaratqich kelishigi ifodalanmasa ham, uning izi 
bilinib turadi: maktab bog‘i, eshik dastasi. 
Agar hokim bo‘lak belgi bildiruvchi so‘zlar bilan ifodalanib, qiyoslashga asos 
vazifasini bajarsa, qiyoslanuvchi so‘z chiqish kelishigi orqali bog‘lanadi. Masalan, 
Oydan go‘zal; hammadan aqlli; akasidan kuchli kabi. 
Agar hokim bo‘lak fe’l bilan ifodalansa, shu fe’lning ma’no talabiga ko‘ra tobe bo‘lak 
bir necha kelishik qo‘shimchalari orqali bog‘lanadi. Masalan, uzum ye; uzumni ye; 
uzumdan ye. 
Tobe bo‘lak hokim bo‘lakka ko‘makchilar yordamida ham bog‘lanadi. Masalan, 
Istiqlol uchun kurashmoq. Uy tomon yurmoq. 
Ba’zan kelishik va ko‘makchi birgalikda qo‘llaniladi. Bunday vaqtda kelishik tobe so‘z 
oxiriga yoki ko‘makchi oxiriga qo‘shilishi mumkin. Masalan: Dala tomon ketmoq; 
dala 
tomonga 
ketmoq.