Mehnat muhofazasi

6.8. Elåktromagnit, ionli va radioaktiv nurlanishlar
va ularning manbalari
Bunday nurlanishlar quyosh nurlari ta’siri, simobli-kvars lampalardan
foydalanish vaqti, måtallarga issiqlik bilan ishlov bårish, radioto‘lqinlarni
uzatish, yuqori chastotali gånårator, qishloq xo‘jalik mahsulotlariga sun’iy
radioaktiv moddalar bilan ishlov bårish, atom elåktr stansiyalarida hosil
bo‘lishi mumkin.
Radioaktiv nurlarning manbalari tabiiy yoki sun’iy bo‘lishi mumkin.
Bunday nurlarning o‘lchov birligi qilib «Ber» («Biologichåskiy ekvivalånt
råntgåna») qabul qilingan. Agar bir yillik umumiy nurlanishlar miqdori
170 
m Ber
dan ortiq bo‘lsa, inson hayoti uchun xavfli hisoblanadi. Låkin,
hozirgi vaqtda yadro enårgiyasidan kång foydalanish, radioaktiv chiqindilarni
saqlash xavfsizligi qoidalarining buzilishi va shu kabi boshqa sabablar,
radioaktiv nurlar miqdorini ortib kåtishiga olib kålmoqda.
Nurlanishlar ichida inson hayoti va sog‘lig‘i uchun radioaktiv nur-
lanishlar eng xavfli hisoblanadi. Ushbu nurlanish ta’sirida «Nur kasalligi»
kålib chiqishi, ya’ni markaziy asab, qon aylanish tizimlarining, ichki
såkråtsiya båzlarining ish tartibi buzilishi mumkin. Bunday kasallikning

---

72
asosiy bålgilari–doimiy toliqish va kamdarmonlik, bosh aylanishi, qayt
qilish va shu kabi ko‘rinishlarda bo‘ladi.
Radioaktiv nurlar miqdorini ortib kåtishiga 1979-yili Amårikaning
Garrisbårg shahri yaqinidagi atom elåktr stansiyasidagi hamda Chårnobil
atom elåktr stansiyalaridagi avariyalarni, ayrim davlatlarda olib borilayotgan
turli ko‘rinishdagi yadro sinovlarini kåltirish mumkin.
Elåktromagnit nurlanishlar radiolokatsiya, yadro fizikasi, tålåvidåniyå,
tibbiyot va måtallarga issiqlik bilan ishlov bårishda qo‘llaniluvchi ultra yuqori
chastotali va o‘ta yuqori chastotali gånåratorlarda yuzaga kåladi. Ish xonalarida
yuqori va ultra yuqori chastotalarning manbai sifatida enårgiya uzatmalari
liniyasini (fidår liniyalar), induksion g‘altak, kondånsator, tåbranuvchi
konturlarning elåktronlashtirilmagan elåmåntlarini misol qilib kåltirish mumkin.
Radioaktiv nurlanishlar rak kasalligini kåltirib chiqarishi, insonda gånåtik
o‘zgarishlarni sodir etib pushtsizlikka olib kålishi, ona qornidagi homila-
ning rivojlanishiga katta ta’sir etishi ham mumkin.
Infraqizil nurlar inson tanasining qizishiga, tana haroratining ortishiga,
ultrabinafsha nurlar esa tåri osti to‘qimalarida biologik o‘zgarishlar vujudga
kålishiga, elåktromagnit nurlanishlar markaziy asab tizimi ishining bu-
zilishiga, tåz toliqishga, kamdarmonlikka, bosh og‘rig‘i, uyqusizlik, puls-
ning va qon bosimining kamayishiga olib kåladi.
Yuqori va o‘rta chastotali elåktromagnit maydonlari ta’sirida markaziy
asab tizimining faoliyati buziladi, tanada umumiy horg‘inlik, charchash
sodir bo‘ladi, bosh og‘riydi, uyqu kåladi, puls va qon bosimi kamayadi.