Mehnat ishlab chiqarish tadbirkorlik qobiliyati kapital halim hamroyev tadbirkorlik asoslari

aylanishi deb ataladi.
Asosiy vositalar (sarmoya) uzoq muddat xizmat qilib, bir necha ish­
lab chiqarish siklida ishtirok etadi. Demak, ularning qiymati bir necha
doiraviy aylanishlar davomida bir marotaba to‘liq aylanadi. Bu aylanish
davri asosiy vositalaming belgilangan xizmat qilish muddatiga to‘g ‘ri
keladi. Masalan, biror uskunaning xizmat qilish muddati 10 yil bo‘lsa,
demak, uning qiymati 10 yilda bir marotaba aylanadi. Agar shu uskuna
ishtirok etadigan ishlab chiqarish sikli bir yilda besh marotaba takror-
lansa, mazkur uskuna qiymatining bir aylanishi 50 doiraviy aylanishni
o ‘z ichida oladi. Demak, har bir ishlab chiqarish siklida uskuna qiyma­
tining 1/50 qismi, bir yilda 1/10 qismi, 10 yilda esa hammasi to‘liq
uning yordamida tayyorlanadigan mahsulotga o'tib, shu mahsulot so-
tilgach, pulga aylanib, amortizatsiya ajratmalari sifatida qaytib keladi.
294

---

Aylanma sarmoyaning xususiyatlari uning nomidan ham ma’lumki,
aylanuvchan vositalar majmuyidir. Aylanma sarmoya (xomashyo, ma-
teriallar, yarim tayyor mahsulotlar)ning ishlab chiqarish jarayoni da
ishtirok etgan qismi bir ishlab chiqarish siklida to ‘liq iste’mol qilinib,
tayyor mahsulotga aylantiriladi va uning qiymati to‘la-to‘kis mahsu-
lotga o ‘tkaziladi. Mahsulot sotilgach esa bu qiymat pul shaklini olib,
qaytib keladi. Shunday qilib, bir ishlab chiqarish siklida aylanma sar­
moyaning ham doiraviy aylanishi, ham aylanishi amalga oshadi. Har
bir sikl esa tadbirkorga daromad, foyda keltiradi. Demak, aylanma
sarmoya (mablag‘lar) qancha tez aylansa, ishlab chiqarish sikli ham
shuncha qisqa va ko‘p (ma’lum davrda) bo‘lib, undan olinadigan foyda