Mehnat iqtisodiyoti

5. Ishsizlar deb kimlarga aytiladi va uning darajasi qanday aniqlanadi?

Ishsiz deb rasmiy ravishda ish bilan band bo’lmagan, lekin ishlashni xohlaydigan va ishni faol izlaydigan mehnatga layoqatli kishi tan olinadi. Ishsiz maqomini olish uchun bandlikka ko’maklashuvchi markazlardan ro’yxatdan o’tish lozim. Ro’yxatdan o’tgan kishilargina ishlashni xohlaydigan va ishni faol izlaydigan ishsiz deb rasman tan olinadi.
Ishsizlik darajasi – mehnat bozorining hozirgi paytdagi ahvoli haqida va unda muayyan vaqt mobaynida ro’y bergan o’zgarishlar to’\risida tasavvur beradigan asosiy ko’rsatkichdir.
Ishsizlik darajasi (N) davrning boshi (yoki oxiri)dagi ahvolga ko’ra tegishli sanada ishsizlik maqomiga ega bo’lgan kishilar sonining (I) ana shu sanadagi iqtisodiy faol aholi soniga (F) nisbati sifatida aniqlanadi:

I=I/F*100%

Ishsizlik darajasi ko’pchilik mamlakatlarda iqtisodiyotni rivojlantirishning eng muhim ijtimoiy omillaridan biri sifatida qaraladi.

6. Respublikada aholini ish bilan oqilona bandligini oshirish uchun qanday chora-tadbirlar qo’llanilmoqda?

• 
  Aholi ish bilan oqilona bandligini oshirish chora-tadbirlarini ishlab chiqishda va bu borada ijtimoiy-iqtisodiy siyosat yurgizishda xududlardagi demografik jarayon va tabiiy-iqlimiy sharoitlarni hisobga olgan xolda amalga oshirish kerak, shundagina bu boradagi xatti-xarakatlar o’zining ijobiy samarasini beradi;
  
• 
  mamlakatdagi mavjud demografik jarayonlar, mehnat bozoridagi murakkab vaziyatni inobatga olgan xolda xorijiy mamlakatlarga ishchi kuchi eksportini yo’lga qo’yish masalalarini ko’rib chiqish kerak. Mamlakatning o’zida ishsizlarni to’la ish bilan ta’minlash qiyin bo’layotgan sharoitda mavjud mehnat ryosurslarni chetga eksport qilish yaxshi samara beradi. Buning uchun xorijda mehnat faoliyati bilan shug’ullanayotgan o’zbekistonlik emigrantlarning huquqlarini himoya qiluvchi va migratsiyani tartibga soluvchi qonunchilikni yaratish lozim bo’ladi;
  

-o’z-o’zini ish bilan band qilishni rivojlantirish kerak. CHunki uy xo’jaligida, xunarmandchilikda bandlar mavjud bandlarning salmoqli qismini tashkil etadi. Ular bandligini takomillashtirish va muntazamligini rivojlantirish uchun qishloq infratuzilmasini rivojlantirish, tadbirkorlikka, keng yo’l ochib berish va kichik biznesni qo’llab-quvvatlashni talab etiladi;
- tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash, ishlab chiqaruvchilarga keng yo’l ochib berish dolzarb vazifadir. Ular faoliyatini yo’lga qo’yishni soddalashtirish, ortiqcha rasmiyatchiliklardan voz kechish, erkinlashtirish, kafolatlar berish, rag’batlantirish, soliq yukini kamaytirish ishsizlikning kamayishiga olib keladi.
-ishlab chiqarish korxonalarida qo’shimcha yangi ish o’rinlarini yaratganlik va kasanachilikni yo’lga qo’yganlik uchun korxonani rag’batlantirish chora-tadbirlarini amalga oshirish kerak va bu aholi ish bilan bandligini oshirishga o’zining ijobiy samarasini beradi.
7. Keysda keltirilgan ma’lumotlarni tahlil etish asosida aholini ish bilan oqilona bandligini oshirish va mehnat bozorini rivojlantirish respublika iqtisodiyotini rivojlantirishda qanday rolь o’ynashini ko’rsatib bering.
8. Respublikada aholi ish bilan bandligi va mehnat bozori holati to’g’risida axborot xati tuzing yoki pedagogik texnologiya usullari yordamida tahlil eting.