Меhnat darslarida qishloq. Qidirbaev M

1.7. «Qishloq xo’jalik ishlari» bo’yicha mehnat darsining ahamiyati. 

    

O’quvchilarni  qishloq  xo’jalik  ishlari    jarayonida  mehnatga  tayorlash, 

o’zining  didaktik  afzaliklariga  ega.  Ular  shundan  iborat,  o’quvchilar  biologik, 

agrotexnik va zoologik bilimlarning aniqlangan meyorin egallab qo’ymasdan, shu 

bilimlarni  amaliyotda  qo’llanishga,  o’simliklarni  o’stirish  va  hayvonlarni 

parvarishlash, bo’yicha bir qator mehnat uqubliklarini va ko’nikmalarni egallashi, 

xonaki  asboplari,  laboratoriya  qurollari,  bazi  qishloq  xo’jalik  qurollari  va 

mashinalar bilan ishlashni bilishi kerak. 

     Mehnat  ta’limi  asosida  fanning  mazmunining  afzalliklaridan,  o’qitishni  tashkil 

etishning  formalarining  va  metodlarining  ham  afzalliklari  kelib  chiqadi.  Qishloq 

xo’jalik  ishlari  bo’yicha  darslarda  muallim  sinf-kabinetda  o’rganishi  mumkun 

bo’lganidek kabi, maktab o’quv-ta’rbiya uchastkasida, o’quvchilar ishlab chiqarish 

brigadasida  va  qishloq-xo’jalik  ishlab  chiqarishida  ham  o’rganishiga  bo’ladigan, 

aniq sabaplar bilan, erga egalikning, chorvachilikning naqd narsalari bilan ish olib 

boradi. 

     Ilg’or  pedagogik  tajribaning  analizi  va  tadqiqot  natijalari,  qishloq  xo’jalik 

mehnati  bo’yicha  darslarni  tashkillashtirishning  aniq  funktsiyalari  bajaradigan, 

ko’piroq samaradorli formalarini aniqlashga imkon beradi. Misol: 

---

 

27 

     Darslarning har xil turlarida o’quvchilarda nazariy bilimlar shakllanadi; 

     -issiqxonada  va  o’quv  tajriba  uchastkasidagi  laboratoriya  darslarda  va  amaliy 

ishlarda o’quvchilar bilimlarini mehnat uqubligini va ko’nikmalarini shakllantirish 

protsesida  qo’llanadi.  Shu  bilan  birga  ular  qo’l  mehnati  qurol-saymanlarini 

qo’llanadi; 

       -ishlab  chiqarish  sayoxatlarida,  ijtimoiy  foydali  va  ishlab  chiqarish  mehnat 

protsesida 

va 

mehnat 

amaliyotida 

o’quvchilar 

hozirgi 

zamon 

mexanizatsiyalashtirilgan ishlab chiqarish bilan tanishadi va baza sharoitida kuchi 

etkan mehnatga ishtirok etishadi. 

     O’qitish  darslarining  formasiga  mos  malum  saylovda  qo’llaniladigan  o’qitish 

metodikalarining  dinamikasi  nazoratga  olinadi.  Ularning  bazilari  o’quvchilarning 

mehnat qilish malakaga ega bo’lish bosqichida; boshqalari-bilimlarni o’zgartirilgan 

ishlab  chiqarish  sharoitlarda  dastlabki  qo’llashda  va  o’y  yuritish  bosqichlarida; 

uchunchilari-bilimlarni 

amaliy 

uqubliklarni 

mustahkamlash 

bosqichida; 

to’rtinchilari-mehnat  qilishni  mustaqil  bajarish    bosqichida  ko’piroq  samaradorli 

bo’ladi. 

     O’quvchilar  tomonidan  harakat  usullarini  qabul  qilish  darajasida,  natural 

ko’rgazmalikni qo’llanib tushintirish, o’rgatishi suhbat, ma’lumotli adabiyot bilan 

ish va berilgan namuna bo’yicha mashg’ulot bajarish ; 

    Amaliy  ishlar  protsesida  bilimlarni  dastlabki  qo’llanish  va  o’y  yuritish 

darajasida-usullarni  amaliy  ko’rsatish  bilan  ularni  o’quv-tajriba  uchastkasidagi 

ishlarda elementlar bo’yicha tushintirish, tushintiruvchi suhbat o’tkazish, muallim 

tomonidan ish usullarini ko’rsatish, ekologo-iqtisodiy masalalarni echish; 

     Bilimlarni  va  uqubliklarni  mustahkamlash  darajasida  umumiylashtiruvchi 

suhbat, o’rganayotgandi qayta ishlab chiqish yoki isbotlashga muallim tomonidan 

ko’zatish madaniy o’simliklarni yoki hayvonlarning parvarishlash usullarini ishlab 

shiqishga mashg’ulotlar bajarish . 

       Qishloq  xo’jalik  mehnatini  o’rganishda  boshqa  o’quv  predmetlariga  nisbatan 

uning  afzalligi  mashg’ulotlarga,  ko’zatishlarga  va  tajribaga  alohida  diqqat 

qaratiladi.  Mashg’ulotlar  mehnat  turlarini  eslab  qolish  bosqichlari  zarur  bo’lgan 

---

 

28 

joylarda  mehnat  topshiriqlarini  bajarish    usullarini  mukammallashtirishda  etakchi 

rol oynaydi. 

    Mashg’ulotlarning  pedagogik  natijasiga  erishish,  agar  bir  mashg’ulotning 

mazmuni boshqasini bajarish  yoki tushintirish uchun asos bo’lib xizmat qilsa gina 

bo’ladi. 

     Ko’zatish-atrof  tabiyatni  va  qishloq  xo’jalik  ishlab  chiqarishni  anglash 

usullarining  biridir.  Sababi  madaniy  o’simliklarni  va  hayvonlarni  o’rganishda 

ko’pincha ko’zatish natijasida olingan sabaplarga tayanish kerak. 

    Yaxshi tashkiletilgan ko’zatish o’quvchilarda isbotlarni xisobga olish, yig’ilgan 

materiallarni to’plash va bezash, uning aniqlik bilan tasvirlanishi, nisbatan olingan 

faktlarning  analizlanishi,  ularning  umumiylashtirilishi  va  yakuni  bo’yicha  foydali 

tadqiqod uqub va ko’nikmalarni singdirishga imkon beradi. 

     Kuzatishlarning  barcha  turini  muallim  oldindan  rejalashtirishi  va  ularni 

o’tkazishga o’quvchilarni mos darajada tayorlashi kerak. Bunday tayorgarlikga har 

bir tema bo’yicha ko’zatishning instruktsiyon topshiriqlarini, kundaliklar tayorlash 

va o’quvchilarning tushinishi uchun qo’shimcha adabiyotlar tanlash kiradi. 

     Kuzatishlarni  xisobga  olishda  o’quvchilar  aniqlikga  (shartini,  vaqti,  sana,  oy, 

soatlarni  ko’rsatishi  kerak,  zarur  bo’lsa  massasini,  uzunligini  va  h.k.  aniqlash 

kerak)  o’rganadi.  Bularning  barchasi  qishloq  xo’jalik  mehnati  darslarida  ko’p 

marta  foydalanishga  bo’ladigan  shunday  bir  isbotlash  uchun  materiallar  bo’lib 

hisoblanadi. 

    Kuzatishlar  har  xil  tajribalar  o’tkazishda  ham  kerak.  Bazaviy  xo’jalikning 

rivojlanish  masalalarini  xisobga  olish  bilan,  mahalliy  fermerning  yoki  ilmiy 

mahkamalarning topshirig’i bo’yicha tajribalarning aniq tematikasini ishlab chiqish 

mumkun.  Bunday  tajribalar  uchun  ko’rsatmalar,  metodik  materiallarni,  tajriba 

ishlarini sularning topshirig’i bo’yicha o’tkazilgan mahkama tavsiya qiladi. 

    O’quv  tajribalariga  kelsak  (maktab  dasturi  tomonidan  aniqlangan),  unda 

o’quvchilar  oldiga  bazibir  yangilik  yaratish  masalasi  qo’yilmaydi.  Bunday 

tajribalarning 

maqsadi 

didaktik 

bo’lib, 

ularni 

bajarishda 

o’quvchilar, 

---

 

29 

tushunchalarini  kengaytadi  va  o’zlari  uchun  yangilik  yaratadi,  nazariy  va  ishlab 

chiqarish masalalarini o’rganishda ilmiy-nuqtaiy-nazar yaratishga o’rganadi. 

    O’quvchilarda  uqub  va  ko’nikmalarni,  ijtimoiy  foydali  mehnatning,  ishlab 

chiqarishning  va  o’qitishning  boshqa  da  formalarini  amaliy  darslar  protsesida 

samaradorli  shakllantirish  uchun,  ularning  ishini  to’g’ri  tashkil  etganda  gina 

mumkun  bo’ladi.  Qishloq  xo’jalik ishlariga  o’rgatish  amaliyotida o’quvchilarning 

mehnatini tashkillashtirishning to’la zvenoli va yakka formalari bor. 

     To’la  forma  o’quvchilarning  amaliy  ko’nikma  va  uqublarini  dastlabki 

shakllantirish davrida qo’llaniladi. 

     Qishloq xo’jalik ishlari bo’yicha darslarda zvenoli forma ko’piroq tarqalgan. U 

agar  o’quv  tajriba  uchastkasida  bir  vaqtda  har  xil  turdagi  ishlar  bajarilsa,  juda 

qo’lay  bo’ladi.  Misol  bir  zveno  to’piroqni  ekish  oldidan  tayorlash  bo’yicha 

topshiriqni  bajarishni,  ikkinchisi  urug’ni  ekishga  tayorlaydi,  al  uchunchisi 

belgilangan ekinni ekadi (yoki o’tirg’izadi). Bu barcha zvenolarning bir xil turdagi 

agrousulni faqat har xil ekinlar bilan bajarish  mumkun ekanligini bekorlamaydi. 

     Shuni  takidlash  kerak,  ishlarning  ko’pchilik  turlari  (ariqlarning  qator  oralarini 

yumshartish,  kartoshkani  do’mbiqlash,  em-hashak  tayorlash  va  boshqalar)  to’liq 

turda  va  shuningdek  ishlarni  taqsimlash  bilan  ham  bajarilishi  mumkun.  Mehnatti 

zvenoli  turda  tashkillashtirishda,  topshiriqni  alohida  bajarish    bo’yicha  musobaqa 

o’tkazishga imkon bo’ladi. 

    Mehnatni  tashkillashtirishning  yakka  formasi  ish  malum  bir  tayorgarlikni  talab 

qilgan vaqtda va uni oz sonli odamlar bajarishi mumkin sharoitda gina qo’laniladi. 

Misol, yosh yoki meva beruvchi bog’larda mutaxaaialik (qirqish, shanshiw, sabiw) 

ishlarda.  Yakka  mehnatni  tashkillashtirish  o’quvchilarning  yozgi  dam  olish 

ishlarida va ayniqsa oz komplektli maktablarda tarqalgan. 

    O’quvchilarning  ishini  o’quv-tajriba  uchastkasida  yozgi  dam  olishda 

tashkillashtirish  o’zining  qiyinchiligiga  ega  va  har  maktabda  o’zicha  echiladi. 

Ko’pchilik  muallimlar  o’quvchilarning  uchastkadagi  sistematik  ishini  tamiynlash 

uchun, o’quvchi (unga qo’lay bo’lgan vaqtda) yozgi dam olishning har xil davrida 

---

 

30 

bir necha kun ishlashi mumkun bo’lgan siljimali grafik tuzadi. Uning uchun har bir 

maktabda dam olish uchaskasida uchastkadagi ishning rejasiga ega bo’lishi kerak.