Mehnat bozori statistikasi

 
 

---

6. Xodimlar mehnat unumdorligi ko„rsatkichlari 
Mehnat unumdorligi ishlab chiqarish samaradorligini ifodalovchi 
muhim iqtisodiy ko„rsatkichdir. Korxonalarda mehnat unumdorligi 
ma‟lum vaqt ichida ishlab chiqarilgan mahsulot bilan belgilanadi. Bunda 
ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini shu mahsulotni ishlab chiqarish uchun 
sarflangan vaqtga bo„lib topiladi. Bu ko„rsatkichning teskarisi bo„lib 
ma‟lum miqdordagi mahsulotni ishlab chiqarish uchun sarflangan vaqt 
(mahsulot birligini ishlab chiqarish uchun sarflangan vaqt) sifatida ham 
aniqlash mumkin. Bundan tashqari har bir xodimga to„g„ri keladigan 
(yoki ishchiga) ishlab chiqarilgan mahsulot ham xodimning (ishchining) 
o„rtacha mehnat unumdorligini bildiradi. 
Bu yerda ishlab chiqarilgan mahsulot (ko„rsatilgan xizmatlar)natural 
(kg, metr, kabi), shartli natura va qiymat o„lchovdagi ko„rsatkichlari 
qo„llanishi mumkin. Natura ko„rsatkichlarida mehnat unumdorligini 
aniqlash va o„zgarishlarini o„rganish yaxshi, ayniqsa narxning ta‟siri 
bunda bo„lmaydi, lekin chegaralangan chunki mehnat unumdorligini 
natura ko„rsatkichda faqat bir xil (tur)dagi mahsulot ishlab chiqarishda 
aniqlash mumkin. 
Mehnat unumdorligini (V) natura o„lchovida ishlab chiqarilgan 
mahsulot miqdorini (G) ja‟mi sarflangan vaqtiga (T) bo„lib topamiz. 
V = 
Т
G


; 
Mehnat unumdorligi qiymat o„lchovida ishlab chiqarilgan mahsulot 
hajmini (Σqp) sarflangan vaqtga bo„lib topiladi. 
V =
Т
qp


; ularning indeksi 
Ularning davrlar bo„yicha o„zgarishi ya‟ni dinamik indeksi. 
Jv = 
Vo
V
1
= 
1
1
1
Т
p
q


:
Тo
p
q




; 
Mahsulot ishlab chiqarishga sarflangan vaqt kishi-minut, kishi-soat, 
kishi-kunlarda ifodalanishi mumkin. 
Mehnat unumdorligi o„rganilganda yuqoridagi ko„rsatkichlarga 
asosan: natural usulda: a) sarflangan vaqt birligida ishlab chiqarilgan 
mahsulot miqdori, misol 1 soatda terilgan paxta, tayyorlangan non 
mahsuloti; b) bir xodimga to„g„ri keladigan ishlab chiqarilgan mahsulot, 
misol bir terimchiga to„g„ri keladigan terilgan paxta, bir xodimga to„g„ri 
keladigan non mahsuloti (kg, tonna); v) bir ishchiga to„g„ri keladigan 
ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori. Shartli natural va qiymat 
o„lchovlarida ham bu ko„rsatkichlar aniqlanadi va o„rganiladi. Statistikada 

---

bu ko„rsatkichlar holati o„rganilib qolmasdan, korxonalarda mehnat 
unumdorligi qanday o„zgarayotganligi aniqlash uchun, ularning 
dinamikasi ya‟ni ma‟lum vaqt-davr mobaynida (oy, chorak, yil) o„zgarishi 
ham aniqlanadi va o„rganiladi. Mehnat unumdorligi dinamikasi iqtisodiy 
indekslar yordamida o„rganiladi. Bunda o„zgaruvchan va doimiy tarkibli 
indekslar, hamda tarkibiy o„zgarishlar (siljishlar) indekslaridan 
foydalaniladi. Natijada mehnat unumdorligiga ishlab chiqarilayotgan 
mahsulot hajmi va uning tarkibi o„zgarishning, hamda narx o„zgarishining 
ta‟siri aniqlanadi.