Механизмнинг эркинлик даражаси

кўрсатилади, қайси томонга ҳаракатланаётганини кўрсатиш мақсадида. Кинематик жуфтлар бош лотин ҳарфлари билан белгиланади. 2.1а-расмдан кўриниб турибдики, механизм учта қўзғалувчан ва битта қўзғалмас звенодан иборат бўлиб, уни трт звеноли дейилади. Механизм тўрт қуйи кинематик жуфтга эга – А ва В нуіталарда иккита айланма ва илгарланма.
 

2.1-расм.

2.1б-расмда кулачокли механизм схемаларидан бири келтирилган. Бу ҳам учта қўзғалувчи звенолардан ташкил топган тўрт звеноли механизм (биринчи кириш звеноси-кулачок), А, В ва С нукталарда учта қуйи кинематик жуфтлар ва К нуқтада битта олий (кулачок ролик билан боғланган нуқтада) кинематик жуфтдан иборатдир.
2.1в-расмда тишли механизмлардан схемаларидан бири кўрсатилган. Биринчи ва учинчи звено (кириш ва чиқиш) бирламчи тишли ғилдираклар бўлиб, иккинчи звено - бу иккита ҳар хил тиш гардишига эга бўлган иккиланган тишли ғилдирак (блок-шестерня). Тишли механизмдаги кинематик жуфтлар белгиланмайди.

Механизмнинг эркинлик даражаси

Механизмнинг эркинлик даражаси тушинчаси унинг звеноларини мини- мал вариантда ҳаракатланиши. Буни билиш учун иккита ричагли механизмларни кўриб чиқамиз. 2.2-расмда учта ҳаракатланувчи звенолардан иборат ричагли механизм кўрсатилган. Кириш звеносини j ₁ бурчакка бурамиз (ёки звенога боғланмаган координата берамиз). Бу координата биринчи звенонинг – АВ’ ҳолатини аниқлайди. Қолган иккита звеноларнинг ҳолатини кертиклар (засечек) ёрдамида аниқлаймиз: В’ нуқтадан радиус билан ёй ўтқазамиз, D нуқтадан – СD радиус бўйича. ёйларнинг кесишган нуқтасидан С’ ҳосил қилинади, уни В’ ва D нуқталар билан бирлаштириб 2 ва 3 звеноларнинг янги ҳолатини топамиз.

2.2-расм.

Натижада механизм ҳамма звеноларнинг ҳолатини анилаш учун кириш звеносига битта боғланмаган координата бериш кифоя. Бундай механизмни битта эркинлик даражасига эга бўлган механизм дейилади. У фақат битта кириш звеносига, яъни – звено эга.
Битта звенони қўшиш билан механизмни мураккаблаштирамиз (2.3-расм) ва юқорида қилинган ишларни кўриб чиқамиз. Биринчи звенони j ₁ бурчакка
буриб (боғламаган координата) ва 2, 3, ва 4 звеноларнинг ҳолатларини