Мбт педагогика мажмуа 2020 21 Йил лотинча docx

DunyoqaraSh
olamni eng umumiy tarzda tasavvur qiliSh, idrok etiSh va biliShdan iboratdir.
SHu ma’noda dunyoqaraSh har qanday ijtimoiy-tarixiy mohiyat kasb etib, kiShilarning umri,
amaliy faoliyati, hayoti, tabiatga ta’siri va mehnat jarayonida vujudga keladi. DunyoqaraSh esa
kiShilarning turmuSh tarzi, hayoti, xulqi, odobi, madaniyatini o‘zida mujassamlaShtirgan tasavvur
va bilimlar yig‘indisidir.
SHunday ekan, inson ongining tabiat va jamiyatga munosabati natijasida qaraShlari, e’tiqodi,
ideali asosida paydo bo‘lgan ijtimoiy-siyosiy, axloqiy-estetik va xulqini ifodalovchi bilimlar tizimi
uning dunyoqaraShidir.
DunyoqaraSh
kundalik faoliyat, dunyoviy, diniy, ilmiy bilimlar, hayotiy kuzatiShlar va
ijtimoiy tarbiya ta’sirida Shaklanadi. Uning ShakllaniShida his-tuyg‘u, aql-idrok va tafakkur muhim
41
Туленов
Ж
. 
Фалсафий
маданият
ва
маънавий
камолот
.–
Т
.:2000. 40-43 
бетлар
Дунёкарашнинг тарихий турлари
дунёкараш
мифологик
диний
фалсафий

---

128
o‘rin tutadi. DunyoqaraSh kiShilarning hissiy kechinma va kayfiyatlariga ham bog‘liq bo‘lib, inson
kayfiyatida uning hayot Sharoitlari, ijtimoiy ahvoli, milliy xususiyati, madaniy saviyasi, Shaxsiy
taqdiri, yoShi va boShqalar aks etadi. DunyoqaraSh murakkab tuzilmaga ega. Olimlar uni muayyan
bilimlar, g‘oya va maqsadlar, fan yutuqlariga, diniy tasavvurlar, qadriyatlar, iShonch va e’tiqod,
fikr, hissiyot kabi tarkibiy qismlarga ajratadilar.
Buni rasmda quyidagicha ko‘rsatiSh mumkin
DunyoqaraShning tarkibiy tuzilmasi
Umummadaniy dunyoqaraShni
ShakllantiriShda e’tiqod muhim ahamiyatga ega. E’tiqod
insonning o‘z qaraShlari va g‘oyalarining to‘g‘riligiga, orzu-umidlarining asosliligiga, xatti-
harakatlarining umumiy maqsad va talablarga mosligiga chuqur iShonch asosida paydo bo‘ladi. U
insonning hissiyoti, irodasi va faoliyatini belgilaydi, Shaxsni samarali faoliyatga yo‘llaydi. Ayniqsa,
hissiyot va aql dunyoqaraSh tarkibida muhim ahamiyatga ega. Madaniy dunyoqaraShda hissiyot
emotsional-ruhiy jihatdan muhim bo‘lsa, dunyoqaraShning aqliy jihati esa dunyoni tuShuniShdadir.
Hissiyot asosida quvonch, Shodlik, zavqlaniSh, hayotdan va kasb-koridan mamnunlik,
hayratlaniSh yoki norozilik, xavotirlaniSh, asabiylaShiSh, yolg‘izlik, zaiflik, ruhiy tuShkunlik,
g‘am-g‘ussa, nadomat, Vatani va eng yaqin odamlari taqdiridan befarq bo‘lmaslik kabi Shakllarda
namoyon bo‘ladi. Bularning barchasi dunyoni his etiSh muayyan dunyoqaraShning ShakllaniShiga
zamin yaratadi. Har bir kiShida hissiyot, fikr, bilim, e’tiqod, intiliSh, orzu-umid, qadriyatlar
dunyoqaraSh tarkibida birlaShib, olamni bir butun, yaxlit holda tasavvur ettiradi. Bilim ma’lum bir
hodisa yoki narsani baholaShda dunyoqaraShga aylanadi. Masalan, kiShilarning jamiyatdagi
axloqiy munosabatlari – axloqiy dunyoqaraShda, siyosiy, diniy munosabatlari huquqiy va diniy
dunyoqaraShda, ekologik munosabatlari – ekologik dunyoqaraShda. Madaniy munosabatlari
madaniy dunyoqaraShda ifodalanadi.