Мазмуны: тил ҳӘМ Әдебият

РЕЗЮМЕ 
В статье речь идет обобразований парных прилагательных в современном каракалпакском 
языке.
SUMMARY 
The article deals with the formation of paired adjectives in modern karakalpak language.

---

103 
Эл орзуси, мамлакат келажаги акс этган ҳужжат 
 
УсеновЖ . - 
Ажиниёз номидаги НДПИ катта ўқитувчиси
 
Жумабаев А.- 
НДПИталабаси
 
Таянч сўзлар: 
ҳаракатлар стратегияси, халқ билан мулоқот ва инсон манфаатлари йили 
Давлат дастури, ижтимоий сохани ривожлантириш, суд тизими, хавсизлик, миллатлар аро 
тотувлик. 
Ключевые слова: 
қаракалпакский язык, прилагательные, парные прилагательные, типы 
образования парных прилагательных, модели парных прилагательных, продуктивные типы, 
непродуктивные типы
 
Key words: 
thekarakalpak language, the adjective, paired adjectives, types of paired adjectives, 
models of paired adjectives, productive types, non-productive types. 
 
 
Мустақилликйилларидамамлакатимиздаҳуқуқийдемократикдавлат, 
кучливаадолатлифуқароликжамиятиқуришйўлида, 
бозориқтисодиётитамойилларигаасосланган, 
халқимизучунмуносибтурмушшароитинияратишгақаратилганкенгкўламличора-
тадбирларамалгаоширилди. 
Ўтгандаврмобайнидахалқимизбиланбамаслаҳатбосибўтилгантарихийтараққиётйўл
иватўплангантажрибаларгахолисонабаҳобериб, 
шиддатбиланривожланаётганбугунгидаврталабиданкелибчиқиб, 
мамлакатимизнингбунданкейинҳамжадалривожлантиришмақсадида, 
ЎзбекистонРеспубликасиПрезидентининг 
“ЎзбекистонРеспубликасиниянадаривожлантиришбўйичаҲаракатларстратегияситўғрисид
а”гиФармонилойиҳасиишлабчиқилди. 
Шуўринда, 
Ҳаракатларстратегиясинингжорий 
«Халқбиланмулоқотваинсонманфаатларийили»дақабулқилинишиваушбужараёндафуқарол
аримизнингўзфикр-мулоҳазалари, 
аниқйўналтирилгантаклифларибилаништирокэтганлигиниалоҳидатаъкидлабўтишўринли. 
Шубиланбирга, 
2017 
йил 
23-27 
январькунлариТошкентшаҳридамедиа-
ҳафталиквахалқародаврасуҳбатиташкилэтилиб, 
уларда 
1 
300 
данортиқмутахассисваэксперт, 
жамоатчиликнинг, 
оммавийахборотвоситаларининг, 
дипломатиккорпусвахалқароташкилотларнинг, 
шунингдекЎзбекистондафаолиятюритаётганйирикхорижийинвесторларнингвакилларииш
тирокэтганлиги, ушбуҳужжатнингянадатакомиллашувидамуҳимаҳамияткасбэтди. 
Ҳаракатларстратегияситўғрисидасўзюритарэканмизундаилгарисурилган 
5 
таустуворйўналишмамлакатҳаётинингяқинистиқболдагибарчаасосийсоҳалариниўзидақам
раболганлигиникўришимизмумкин. 
Ҳаракатларстратегиясиниўзвақтидавасамаралиамалгаоширишбарчадавлатҳокимиятивабо
шқарувиорганлариҳамдауларнингмансабдоршахсларифаолиятинингбирламчивазифасиваб
ошустуворйўналишиҳисобланади; 
Ҳаракатларстратегиясибешбосқичда, 
юртимиздайилларгабериладиганномларданкелибчиқиб, 
ҳарбирйилбўйичадавлатдастурлариқабулқилинишининазардатутганҳолдаамалгаоширили
шибелгиланганлиги, 
белгиланганмақсадларнингизчилвасамаралиҳаётгататбиқэтилишининазардатутмоқда.
2017-йил 
7 
февралькунгиПрезидентимизфармонигамувофиқҲаракатларстратегиясини 
“Халқбиланмулоқотваинсонманфаатларийили”даамалгаоширишгаоидДавлатдастуритасди
қланди. 
Давлатдастурининг 
“Давлатважамиятқурилишинитакомиллаштириш” 
дебномланганбиринчийўналишиниамалгаоширишдадавлатҳокимиятитизимидаОлийМажл

---

104 
иснингролиникучайтириш, 
қонунижодкорлигифаолиятинингсифатинитубданяхшилаш, 
давлатнингҳаётидасиёсийпартияларнингролиникучайтиришназардатутилганлиги, 
давлатважамиятишларинибошқаришдавақонунижодкорлигидафуқароларфаоллигинингяна
даортишигаасосбўлишианиқ. 
Халқбилансамаралимулоқотнитаъминлашгаалоҳидаустуворвазифасифатидақарали
б, 
жамоатчиликназоратинитакомиллаштириш, 
нодавлатнотижоратташкилотларини, 
оммавийахборотвоситалариниянадаривожлантириш, 
шунингдекмаҳалланингжамиятҳаётидагиролиникучайтиришназардатутилаётганлиги, 
кучлифуқароликжамиятиниқуришнингсамаралимеханизмларинингҳаётгаизчилтатбиқэтил
аётганлигидандалолатберади. 
Иккинчийўналишдақонунустуворлигинивасуднингчинакаммустақиллигинитаъмин
лашгақаратилаётганэътибор, 
яъни, 
қарорларқабулқилишдасудлармустақиллигинитаъминлашикеракбўлганОлийсудкенгашин
итузиш, 
профессионалсудьяларкорпусинишакллантириш, 
судьяларнингҳуқуқларивақонунийманфаатлариниҳимояқилишгадоирчора-
тадбирларниамалгаоширишрежалаштирилаётганлиги, 
мамлакатимиздаинсонманфаатларинингянадаолийқадриятсифатидаулуғланишидандаракб
еради. 
Маъмурийсудларни, 
хўжаликсудларитизимидаминтақавийапелляциясудларинитузиш, 
судьяёрдамчисилавозиминитаъсисэтишорқалисудларникелгусидаихтисослаштиришваулар
нингдевонинимустаҳкамлашназардатутилаётганлигивапроцессуалқонунҳужжатларинитак
омиллаштириш, 
қуйиинстанциясудларинингкамчиликларинимустақилбартарафэтишваузил-
кесилқарорқабулқилишюзасиданюқорисудинстанцияларинингваколатлариникенгайтириш
масалаларирежалаштирилаётганлиги, 
ўзнавбатида, 
суд-
ҳуқуқсоҳасидаамалгаоширилаётганислоҳотларнингмантиқийдавоми, 
соҳавасоҳаходимларифаолиятиниянадатакомиллаштириш, 
аҳолигаодилсудхизматиданфойдаланишдаенгилликларяратишгақаратилганлигибиланаҳам
иятлидир. 
Шунингдекушбуйўналишда, 
барчаҳуқуқнимуҳофазақилишваназораторганлари, 
давлатҳамдахўжаликбошқарувиорганлари, 
маҳаллийдавлатҳокимиятиорганларираҳбарларинингхалқбиланбевоситамулоқотинийўлга
қўйишчора-тадбирларинирўёбгачиқариш, 
аҳолиуларгаэркинмурожаатэтаолишинитаъминлашкабидолзарбвазифаларнингназардатути
лганлиги, 
конституциямиздамустаҳкамлабқуйилганасосийтамойилларнингянадатўла-
тўкисамалгаоширилишигазоминяратишианиқ.
“Иқтисодиётниянадаривожлантиришвалибераллаштириш” 
дебномланганучинчийўналишдакўрсатилганчора-
тадбирларниамалгаоширишмамлакатимиздаБиринчиПрезидентимизраҳбарлигидаамалгао
ширилганиқтисодийислоҳотларнингмантиқийдавомибўлиб, 
бугункунжаҳонбозориталабларидаражасидаэкспортбопмаҳсулотваматериалларишлабчиқа
ришучунзамонавийтехнологияларнижорийэтиш, транспорт-логистикаинфратузилмасини, 
тадбиркорликниривожлантиришҳамдахорижийинвесторларучунинвестициявийжозибадор
ликниошириш, 
солиқмаъмурчилигинияхшилаш, 
банкфаолиятинитартибгасолишнингзамонавийпринципларивамеханизмларинижорийэтиш
, 
кўптармоқлифермерхўжаликлариниривожлантириш, 
шунингдектуризминдустриясинижадалривожлантиришкабимақсадларнингназардатутилга
нлиги, 
мамлакатимизиқтисодийқудратинингюксалиши, 
жаҳонҳамжамиятидагиобрў-
нуфузинингянадаюксалишигахизматқилишишубҳасиз. 
Энгасосийси, 
ушбуйўналишдабелгиланганмақсадларниамалгаоширишасносида,кейинги 
5 

---

105 
йилдасаноатмаҳсулотиниишлабчиқариш 1,5 баравар, унингялпиичкимаҳсулотдагиулуши 
33,6 
фоиздан 
36 
фоизгача, 
қайтаишлаштармоғиулуши 
80 
фоиздан 
85 
фоизгачаошишикўздатутилган.
“Ижтимоийсоҳаниривожлантириш” 
дебномлангантўртинчийўналишаҳолиучунзарурбўлганкундаликижтимоийвамаишийхизма
тларсифатинияхшилаш, 
аҳолинингмуҳтожқатламларигакўрсатиладиганижтимоийёрдамсифатиниошириш, хотин-
қизларнингижтимоий-сиёсийҳаётдагимақоминиошириш, 
барчадаражадагитаълимсифатинияхшилашҳамдауларниривожлантиришчора-
тадбирлариниамалгаоширишниназардатутганлигибиланаҳамиятли. 
Айниқса, 
ишсизликдаражасиэнгюқорибўлганминтақаларда 
46,8 
мингянгиишўрниташкилэтиш, 
тадбиркорликфаолиятинибошлашучунтаълиммуассасаларининг 
10 
мингнафарбитирувчисигакредитларажратишрежалаштирилаётганлиги, 
кушлиижтимоийҳимоянитаъминлашнинганиқмеханизмларияратилганлигидандаракберади
.
Шунингдек, 
78 
татумантиббиётбирлашмасини, 
7 
ташаҳарва 
2 
тавилояткўптармоқлитиббиётмарказиниқайтақуриш, 
тезтиббийёрдамхизматини 
1200 
тамахсусавтотранспортбилантаъминлашмақсадлариэса, 
ўзнавбатидааҳолигакўрсатилаётгантиббийхизматларсифатинингюксалишигаолибкелади. 
Мамлакатимизбуйлаб, 
қишлоқжойларда 
15 
мингтаарзонуй-жой, 
415 
километрликсувтаъминотиқувурлари, 316 километрликгазтаъминотиқувурларива 291 
километрликичкийўлларқуришрежалаштирилганлигиаҳолитурмушсифатинингянадаюксал
иши, 
ҳаётданрозиликтуйғусинингмустаҳкамланишигахизматқилади. 
Аҳолигатранспортхизматларикўрсатишсифатинияхшилашмақсадида 
86 
таянгиавтобусйўналишинижорийэтишва 
537 
тазамонавийавтобусхаридқилишназардатутилганлигиэса, 
аҳолинингбарчақатламигатезвақўлайтранспортхизматиданфойдаланиш, 
узоғинияқинқилишимконинияратади. 
“Хавфсизлик, 
миллатларарототувликвадинийбағрикенгликнитаъминлаш, 
чуқурўйланган, 
ўзароманфаатливаамалийруҳдагиташқисиёсатюритиш” 
дебномланганбешинчийўналишдабебаҳонеъматмустақиллигимизниасраб-абайлаш, 
мамлакатимизниҳартомонламаҳимояқилиш, 
миллатларарототувликвадинлараробағрикенгликниянадамустаҳкамлашкиберхавфсизликс
оҳасидаахборот, 
норматив-ҳуқуқийасослартизиминитакомиллаштириш, 
аҳолинифавқулоддавазиятларданхабардорқилиштизиминиташкилэтишваривожлантириш, 
Оролфожиасинингоқибатлариниюмшатиш, 
шунингдекМиллатлараромуносабатларсоҳасидагисиёсатнингустуворйўналишлариконцеп
циясиниҳамдаДинийсоҳадагидавлатсиёсатиконцепциясиниишлабчиқишназардатутилаётга
нлигихалқимизқалбидагиэзгунияттинчликватотувликниасраш, 
яқинқўшниларбиланўзароманфаатлиалоқаларнийўлгақўйишкабиқаторулуғниятларниўзида
мужассамэтганлигибиланаҳамиятлидир.