Mazmuni Kirisiw I. Texnologiyalıq bólim

1. 2 Soda alıw usılları

1865 jılda Belgiyalıq injener Solve tárepinen Leblan usılınan prinspial parq etiwshi jańa usıl islep shıǵıldı. Bul usıl ammiakli usıl menen atalib, alınǵan ónim tazalıǵı jumısshı kúshi kem sarp etiw bolatuǵın, úzliksiz isleytuǵın texnologiya, energiya kem sarp etiw etetuǵın derlikk shıǵındısız texnologiya menen parıq etedi. Sheki onim retinde tábiyaatda jetkilikli muǵdarda ushraytuǵın arzan palaw duzı hám hák tamaqtasınan paydalanıladı. Sonday etip, ammiakli usıl menen alınǵan ónim soda taza hám arzan boladı. Ammiakli usıl menen sodani alıw bikarbonat arqalı ketedi,

yaǵniy bikarbonat aralıq ónim bulib esaplanadı :
NH₄CO₃ + NaCl = NaHCO₃ + NH₄Сl
Bikarbonat óz gezeginde palaw tuzining suwdaǵı eritpesi NH₃ va CO₂ bilan islew natijeside alınadı :
NaCl + NH₃ + CO₂ + H₂O = NaHCO₃ + NH₄Сl
Dioksid uglerod palaw duzı eritpesinde jaman eriwi sebepli, áwele eritpe ammiak menen to'yintirilib, keyininen SO2 menen islenedi. Sol sebepli soda alıw procesi eki basqıshdan ibarat :
I basqısh palaw duzı eritpesin ammiak menen to'yintirish, II basqısh to'yingan eritpeni CO2 menen islew. Nátiyjede shókpege NaHCO3 túsedi. Keyininen onı filtrlab ajıratıp alınadı. Qızdırılǵan sodani alıw ushın Na2 CO3 160 -1800 C dárejede bóleklenedi:
2NaHCO₃ = Na₂CO₃ + CO₂ + H₂O
Bul process arnawlı kalsiynatsiya bóliminde ketib, ajralıp shıqqan CO2 karbonizatsiya bólimine jiberiledi.
Sarplanǵan ammiakning qayta isletiw maqsetinde (2) reaksiya boyınsha payda bolǵan NH4 Cl hák suwı menen bóleklenedi:
NH₄Cl + Ca(OH)₂ = 2NH₃ + 2H₂O + CaСl₂
Ajralıp shıqqan ammiak gazı birinshi tarawǵa, yaǵnıy eritpediń ammiak menen to'yintirish bólimine qaytarılıp jiberiledi. Hák sutin bolsa hák tamaqtası kuydirilib ónim bulgan hák suwı menen so'ndiriladi.CaSO₃ = CaO + SO₂
CaO + H₂O = Ca(OH)₂
Hák tastı kúydiriw nátiyjesinde payda bolǵan SO2 ammiak menen to'yingan eritpeni islew ushın ekinshi bólim karbonizatsiya bólimine jiberiledi.