Mazmun I kirisiw bap

I BAP.bilimlendiriw mazmunın modernizatsiyalawda kásip tańlawǵa baǵdarlawdıń metodalogiyalıq tiykarları

1. 
   Oqıwshılardı kásipke baǵdarlaw pániniń mazmunın tiykarlaw
   

Kásipti sanalı etip erkin óz – betinshe tańlaw boyınsha ilimiy mashqalanıń izertlew metodlarınıń dúzilisi hám de tiykarǵı jol – jobaları tuwrısındaǵı táliymat bolıp, bunda jámiyettiń kadrlarǵa bolǵan mútájliklerin esapqa alǵan jaǵdayda jaslardıń qızıǵıwların anıqlaw, olarǵa kásip tańlawda járdem beriw túsiniledi.

Kásip ónerge baǵdarlaw jumısların shólkemlestiriwde tásir etetuǵın hár qıylı konseptual xarakterdegi hár qıylı ideyalar onıń tiykarǵı qaǵıydaların shólkemlestiredi. Bul ideyalardan biri diagnostikalıq izertlewler tiykarında jaslardıń qızıǵıwı, jaramlılıǵı hám qábilyetlerin úyrenip, olardıyuwrı kásip tańlawǵa baǵdarlawjumısların shólkemlestiriw bolıp esaplanadı.

Mámleketimizdiń barlıq aymaqlarında kásip ónerge baǵdarlaw menen psixologiyalıq–pedagogikalıq diagnostikalıq oraylardıń ashılǵanlıǵı biziń pikirlerimizdiń ayqın dáliyli bolıp tabıladı. Búgingi kúnde kásip ónerge baǵdarlaw sistemasınıń tiykarǵı wazıypası oqıwshılarǵa olardıń qızıǵıwıÍ jaramlılıǵı, qábilyeti hám imkanıyatlarına durısdiagnostika qoyıw, ıqtıyarıy hám májbúriy bilimlendiriw sistemasın yaǵnıy akademik licey, kásip óner kolledjlerinde dawam ettiretuǵın bilim beriw baǵdarın sanalı hám durıs tańlawında ilimiy tiykarlanǵan mazmunı másláhátler beriwden ibarat.

Ulıwma bilim beriw mektepleri kásip ónerge baǵdarlaw jumısınıń maqseti hám wazıypası sol aymaq ushın zárúr bolǵan kásiplerge atap aytqanda jańadan ashılǵan kolledj hám texnikumlardaǵı taraw baǵdarlarına oqıwshılardıń imkánıyatların esapqa alǵan halda jollama beriwden ibarat. Bunı tabıslı ámelge asırıwda kásip ónerge baǵdarlaw sistemasındaǵı hár túrli baǵdarlar boyınsha alıp barılatuǵın jumıslardıń sıpatına baylanıslı boladı.

Kásipler tuwrasındaǵı jańalıqlar beriw oqıwshılardı hár qıylı miynet túrleri, kásiplerdiń ózine sáykes qásiyetlerin, xalıq xojalıǵı atap aytqanda olar jasap atırǵan aymaqtıń kadrlarǵa bolǵan zárúrlikleri menen eń jaqın jaylasqan kásip óner kolledjleri hám olardaǵı tayarlanatuǵın qániygelikler menen tanıstırıwdı óz ishine aladı.

Ózbekstan Respublıkası prezidentiniń 2017 – jıl 20 – apreldegi ПК 2909 – sanlı “ joqarı bilimlendiriw sistemasın jánede rawajlandırıw is – ilajları tuwrısında” ǵı hám Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2018 – jıl 25 – yanvardaǵı “ ulıwma orta, orta arnawlı hám kásip – óner bilim sistemasın túpten jetilistiriw is – ilajları tuwrısında” ǵı ПФ – 5313 – sanlı pármanında hám de Ózbekstan Respublikası ministrler kábinetiniń 2017 – jıl 6 – apreldegi 187 – sanlı “ ulıwma orta arnawlı, kásip – óner muǵalliminiń mámleketlik bilimlendiriw standartların tastıyqlaw tuwrısında” ǵı qarar, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017 – jıl 8 – avgusttaǵı ПК – 3180 – sanlı “Ózbekstan Respublikası xalıq bilimlendiriw ministrligi iskerligin jetilistiriw tuwrısında “ ǵı qararlardı, sonday – aq ózbekstan respulikası ministrler kábinetiniń 2017–jil 24 – oktyabrdegi “ ulıwma orta bilim beriw orınlarınıń 10 – 11 – klass oqıwshılarına kásiplik bilim beriwge qániygelestirilgen oqıw, islep shıǵarıw komplekslerin shólkemlestiriw is – ilajları tuwrasında” ǵı 868 – sanlı qararında belgilengen wazıypalardan kelip shıqqan halda oqıwshılardı kásip – ónerge baǵdarlaw ekonomikanı rawajlandırıwdıń kórsetkishlerine tayanǵan halda ámelge asırıw mámleketimizdıń sotsiyallıq ekonomikalıq rawajlanıwında úlken áhmiyetli orındı iyeleydi.

Mámleketimizde júz berip atırǵan ózgerisler xalıq bilimlendiriw sistemasın, atap aytqanda ulıwma orta bilim beriw mazmunın dáwir talaplarına juwap beretuǵınday hám rawajlandırıwdıń baǵdarların islep shıǵıwın talap etpekte. Bunday jańalanıw Ózbekstan respublikasınıń nızamshılıq palatası tárepinen 2020 – jıl 19 – mayda qayta qabıl etilgen “ bilimlendiriw haqqında “ ǵı nızam tiykarında ámelge asırılmaqta,

Mámleketlik bilimlendiriw standartınıń bas kriteriyasınıń biri bul tayanısh oqıw jobası bolıp tabıladı. Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen islep shıǵılǵan tayanısh oqıw jobasında belgilengen hár bir oqıw páninen mámleketlik bilimlendiriw standartı islep shıǵıldı usı mámleketlik bilimlendiriw standartı tiykarında tayanısh oqıw jobasına ajratıjǵan sabaq saatlarınan kelip shıqqan halda hár bir oqıw páninen jumıs baǵdarlaması islep shıǵıladı. Jańalanǵan bilimlendiriw mazmunınıń áhmiyeti joqarı bolıp, kútilgen nátiyjelerdi beriw ushın tájriybe sınaw nátiyjeleri tiykarında jetilistiriliwinen keyin ǵana ámeliyatqa engiziw maqsetke muwapıq boladı.

Usı múnásiybet penen Ózbekstan Respublikası ministrler kábinetiniń 1998-jıl 13-maydaǵı “ Ózbekstan Respublikasında ulıwma orta bilimlendiriwdi shólkemlestiriw tuwrısında “ ǵı qararına muwapıq ulıwma orta bilim beriw mektepleri ushın islep shıǵılǵan tájriybe – tayanısh oqıw, jobası mámleketlik bilimlendiriw standartı proektleri, sınaw oqıw baǵdarlamaları, bahalawdıń reyting ushın tájriybe sınawdan ótkerildi. Temalardıń mámleketlik bilimlendiriw standartına sáykes keliwi, oqıwshılar jasınıń psixologiyalıq, fiziologiyalıq jaqtan sáykes keliwi, onıń oqıwshılar tárepinen ózlestiriw dárejesi menen sıpat kórsetkishi, temanı ózlestiriwdegi qıyınshılıqlar tájriybe sınaw processinde eksperimentator oqıwshılar tárepinen anıqlanıp berildi. Sonday – aq, 2004 – 2009 – jıllarda mektep bilimlendiriwdiń rawajlandırıwdıń ulıwma miynet baǵdarlamasına baylanıslı miynet tálim páninen oqıwshılar ózlestiriwi lazım bolǵan bilim, uqıp, kónlikpeler hám tájriybeler klaslar kesiminde bólek – bólek ajratılıp beriledi. Ózbekstan Respublikası joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw ministrliginiń 2010 – jil 31 – marttaǵı 134 – 62 – sanlı “ ulıwma orta arnawlı, kásip – óner hám joqarı bilimlendiriwdiń mámleketlik bilimlendiriw standartları, oqńw baǵdarlamalarınıń úzliksizligin támiynlew tuwrısında “ ǵı qosımsha buyrıǵı hám Respublika bilimlendiriw orayınıń 2010 –jıl 12 – apreldegi 27 – sanlı buyrıǵına baylanıslı miynet tálimi pánniń mámleketlik bilimlendiriw standartına tiyisli baǵdarlardı áz – ara integratsiyalastırıp, 5 baǵdar 3 ke keltiriwdi miynet tálimi pánniń mámleketlik bilimlendiriw standartı shártine jańa bólimler kiritildi, zaman talaplarına sáykes keletuǵın bólim hám temalar qısqartıldı, ayrımları shıǵarılıp tasladı. Ulıwma orta bilimlendiriw orınlarda texnologiya oqıw pániniń basqıshları.

1-keste

Bilim basqıshı.	Pitkeriwshiler	Standart dárejeleri	Dáreje atamaları
	Ulıwma orta bilim beriw mektepleriniń baslawısh 4-klass pitkeriwshileri	A 1	Texnologiya pániń ózlestiriwdiń baslanǵısh dárejesi
Ulıwma orta bilim	Ulıwma orta bilim mektepleriniń texnologiya oqıw pánin tereń úyreniletuǵın klasslar hám qániygelestirilgen mekteplerdiń 4-klass pitkeriwshileridi	A1+	Texnologiya pánin úyreniwdiń kúsheytirilgen baslanǵısh dárejesi
	Ulıwma orta bilim mektepleriniń 9- klass pitkeriwshileri	A2	Texnologiy pánin úyreniwdiń tayanısh dárejesi
	Ulıwma orta bilim mektepleriniń texnologiya oqıw pánin tereń úyreniletuǵın klaslar hám qániygelestirilgen mekteplerdiń 9 – klass pitkeriwshileri	A2+	Texnologiya pánin úyreniwdiń kúsheytirilgen tayanısh dárejesi

Oqıwshılarǵa buyımlar menen ónim túrlerin, olardı tayarlaw, islew beriw usılların úyretiw hám onı ámrlge asırıw konseptsıyası tómendegishe boladı.

A1. Bunda hár túrli materiallardan jasalatuǵın buyımlardı ólshew, jobalastırıw, kleylew siyaqlı ápiwayı jumıslardı orınlay aladı. Tábiyiy hám hár túrli materiallardan jasalatuǵın buyımlardı kúlgilerin esiw, islew beriw izbe – izliginde orınlaw jobasın dúze aladı. Kishi kólemdegi buyımlardı toqıw jumısların orınlaydı, ápiwayı modeldi jasay aladı, kesiwshi ásbaplardan paydalanıwda qáwipsizlik texnikası qaǵıydaları hám sanitarıya – gegiena talapların saqlawda paydalana aladı.

A1+. Ápiwayı naǵıs elementlerin sıza aladı naǵıs elementlerinen kompoziciya dúziwdi úyrenedi, tábiyiy materiallardı ápiwayı naǵıs elementlerin súwretley aladı, ónermentlerdiń ápiwayı jumıs úlgilerin orınlay aladı, kesteshilik baǵdarında ápiwayı naǵıs elementlerinen ibarat bolǵan kompozitsiyalardı tige aladı.

A2. Tábiyiy hám hár túrli materiallardıń qásiyetlerin bilip parq ete aladı, buyım hám tayar bolǵan ónimlerdi texnologiyalıq jaqtan hám materiallarǵa ıssı hám suwıq jaǵdayında islew beriw jolların orınlay aladı, detallardı bir – birine japıstırıw arnawlı kleylerden paydalana aladı, buyńmlardı konstruksıyalaw hám modellestiriw jumısların orınlay aladı, Háreketleniwshi modellerdi jasay aladı, ásbap – úskenelerdi saqlaw hám sazlaw jumısların orınlaydı, xalıq ónermentshiligi túrleri boyınsha buyımlardı proektley aladı, elektrotexnika avtomatika hám rabototexnika túrlerin túsine aladı. Texnika hám texnologiyalardıń ekonomikalıq tarmaqlarındaǵı rawajlanıwınıń áhmiyetin biledi, Sonday – aq hár qıylı materiallarǵa islew beriwde, ásbap úskeneler menen mexanizm, mashinalarda texnika qáwipsizligi qaǵıydaları hám sanitarıya – gegiena talaplarına juwap beretuǵın dárejede isley aladı.

A2+. Tayarlanǵan ónimniń quramın qásiyetlerin anıqlaydı, xalıq ónermentshiligi tarawları boyınsha buyımlardı texnologiyalıq jaqtan proektlew hám tayarlawda texnologiyalıq processlerdi qollana aladı, shiyki ónimlerdi kórkemlik jaqtan islew bere aladı. Xalıq ónermentshiligi menen baylanıstırıp kásip ónerlerdi ápiwayı jumıs usılları quralında qollana aladı.

2.