Mazkur o’quv-uslubiy majmua orqali talabalar o‘zini-o‘zi mustaqil nazorat qilishi va bilimlarini joriy nazoratdan o‘tkazishda foydalanilishlari mumkin

«Mamlakat ichidagi valyuta schyotlari» schyoti
«Turli kreditorlardan qarzlar» sch.
D-t	K-t			D-t	K-t
Boshlang‘ich qoldiq					Boshlang‘ich qoldiq
4) 950000		5) 950000		10) 750	9) 750
Aylanma 950000		Aylanma 950000		Aylanma 750	Aylanma 750
Oxirgi qoldiq					Oxirgi qoldiq

«Kapital quyilmalar» sch.

D-t	K-t
7) 7000	8) 7000
Aylanma 7000	Aylanma 7000
Oxirgi qoldiq -

Sintetik va tahliliy schyotlarga muomalalarning yozuvlarini har bir sintetik schyotning jami tahliliy schyotlarning jami summalariga to‘g‘ri kelishligi nuqtai - nazaridan tekshirib chiqish lozim bo‘ladi. Bunday tekshirish tegishli aylanma va qoldiqlar summalarini solishtirish yo‘li bilan amalga oshiriladi. U hisobning to‘g‘riligini ta’minlash uchun zarur bo‘lib, hisobning ishonchliligini ta’minlash uchun albatta o‘tkazilishi kerak.

Tahliliy schyotlarga ega bo‘lgan «Xom ashyo va materiallar» va «Mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan schetlar»dagi yozuvlarni tekshirib chiqamiz.
«Xom ashyo va materiallar» sintetik schyoti bo‘yicha boshlang‘ich qoldiq uning tahliliy schyotlaridagi boshlang‘ich qoldiqlar summasiga teng (40000=30000+10000). Tegishli tartibda debet va kredit bo‘yicha aylanma summalari ham (20000=15000+5000; 26000=20000+6000) va oxirgi qoldiqlar ham (34000=25000+4000+5000) tengdir.


Materiallar tahliliy schyotlari
A materiallari
D-t (kirim) Kredit (chiqim)

Muomala raqami	Hajmi, kg	Narxi, so‘m	Summa, so‘m	Muomala raqami	Hajmi kg	Narxi, so‘m	Summa, so‘m
Boshlan. qoldiq	3000	10-00	30000	2)Beril gan	2000	10-00	20000
Kelgan	1500	10-00	15000
Aylanma	1500	10-00	15000	Aylanma	2000	10-00	20000
Oxirgi qoldiq	2500	10-00	25000

B materiallari
D-t (kirim) Kredit (chiqim)

Muomala raqami	Hajmi kg	Narxi, so‘m	Summa, so‘m	Muomala raqami	Hajmi kg	Narxi, so‘m	Summa, so‘m
Boshlan. qoldiq	5000	2-00	10000	2)Beril gan	3000	2-00	6000
Kelgan	2500	2-00
Aylanma				Aylanma	3000	2-00	6000
Oxirgi qoldiq	3000	2-00	4000

Mol etkazib beruvchilar va pudratchilar bilan hisob -kitoblarning tahliliy hisobi.

«Tashselьmash» zavodi			6-sonli birlashma
D-t	K-t		D-t	K-t
	Boshlang‘ich qoldiq 5000			Boshlang‘ich qoldiq 9000
7b)To‘langan 15000	1)Materiallar uchun 20000		7b)To‘langan 9000
Aylanma 15000	Aylanma 20000		Aylanma 9000	Aylanma -
	Oxirgi qoldiq 10000			Oxirgi qoldiq -

«Mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan» sintetik schyoti bo‘yicha ma’lumotlar ham tahliliy schyotlardagi jami summalarga to‘g‘ri keladi. Bu schyot bo‘yicha boshlang‘ich qoldiq - 14000 so‘m (5000 + 9000), kredit bo‘yicha aylanma - 20000 so‘m, debet bo‘yicha -240000 so‘m (15000 + 9000); oxirgi qoldiq - 10000 so‘m, hisob - kitobi hali tamomlanmagan «Tashselьmash» zavodining tahliliy schyoti bo‘yicha oxirgi qoldig‘iga to‘g‘ri keladi.
Demak sintetik va tahliliy schyotlar bo‘yicha yozuvlar to‘g‘ri qilingan ekan.
Sintetik schyotlar asosida korxonaning yangi balansini tuzamiz.
B A L A N S
2003 yil 1 martga

Aktiv	Summa	Passiv	Summa
1. Asosiy vositalar 2. Xom ashyo va materiallar 3. Hisob-kitob schyoti	217000 34000 918350	1. Ustav kapitali (fondi) 2. Boshqa maqsadli tushumlar 3. Mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan schyotlar 4. Mehnatga haq to‘lash xodimlar bilan hisob-kitoblar	23000 894250 10000 35000
Jami	1169250	Jami	1169250

Ko‘rib chiqilgan misol schyotlar bilan balans o‘rtasidagi o‘z bog‘liqlik mavjudligini ko‘rsatib turibdi. YUzaki qaraganda bu o‘zaro bog‘liqlik quyidagida namoyon bo‘lmoqda.
Hisobot davrining boshida balans ma’lumotlariga binoan schyotlar ochiladi. Mustaqil hisobga olinishi talab etiladigan har bir mablag‘ yoki manba turiga sintetik schyot ochiladi va ularga qoldiq aktiv schyotlar bo‘yicha - debetiga, passiv schyotlar bo‘yicha kreditiga yozib qo‘yiladi.
Hisobot davri mobaynida schyotlarda (sintetik va tahliliy) korxonada sodir bo‘layotgan muomalalar sintetik schyotlarning raqamlarini ko‘rsatgan xolda aks ettiriladi va, undan tashqari, korrespondensiyalanuvchi schyotlar ham ko‘rsatiladi. Tahliliy schyotlarda tushuntirish matni yoki shu muomalani rasmiylashtiruvchi hujjatga ilova qilinadi. Hisobot davridagi yozuvlar tugagandan keyin aylanmalar yakunlari hisoblab chiqiladi va yangi qoldiqlar topiladi.
Agar hisobot davri mobaynida davr boshiga qoldig‘i bo‘lmagan schyotga muomalani aks ettirish zaruriyati tug‘ilsa, unda bunday schyotni ushbu muomalaning summasini yozish yo‘li bilan ochiladi.
Sintetik schyotlarning yakunlari asosida (ularning rivojiga ochilgan tahliliy schyotlarning ma’lumotlari bilan tekshirilgach) navbatdagi hisobot sanasiga korxona balansi tuziladi. SHuning uchun schyotlardagi qoldiqlar balansning tegishli moddalari bo‘yicha ko‘rsatiladi.


13.Joriy buxgalteriya hisobining ma’lumotlarini umumlashtirish
Xo‘jalik faoliyatiga rahbarlik qilish va buxgalteriya hisobining to‘g‘ri yuritilayotganligini tekshirish uchun har bir mablag‘lar turi, ularning manbalari va jarayonlar bo‘yicha umumlashtirilgan ma’lumotlar zarurdir.
Sintetik va tahliliy hisobning ma’lumotlarini tekshirishda, ma’lumotlar har oyning oxirida schyotlardan olinadi. Lekin, har bir schyotda hisobning bitta ob’ekti bo‘yicha ma’lumotlar mavjud bo‘ladi. Barcha mablag‘larni yoki hammasini birlashtirgan xolda, ularning ayrim guruhlarini tavsiflovchi ma’lumotlar bir oydagi qoldiq va aylanmalar yakunini ko‘rsatuvchi aylanma vedomostlarda (qaydnomalarda) mujassamlanadi.
SHunday qilib, aylanma vedemostlar joriy hisob ma’lumotlarini umumlashtirish uchun xizmat qiladi. Ular sintetik hamda tahliliy hisob ma’lumotlari bo‘yicha tuziladigan jadvallardan iboratdir.
Birinchi navbatda sintetik schyotlar bo‘yicha yuritiladigan aylanma vedomostlarning shakli, uni tuzish tartibi va qanday maqsadga xizmat qilishi bilan tanishib chiqamiz.
YUqorida keltirilgan misollar ma’lumotlari bo‘yicha aylanma vedomost tuzamiz.
Vedomostning birinchi ustuniga korxonada ochilgan barcha sintetik schyotlarning nomlari qo‘yib chiqiladi. Keyin sintetik hisob schyotlarining ma’lumotlari bilan to‘ldirilgan uch juftli (debet va kredit) summali ustunlar keladi.
Bunda davr oxiridagi qoldiqlar summasi aylanma vedomostning bevosita oldinga ikki jufti ustunlari asosida olinishi mumkin. Aktiv schyotlar bo‘yicha oxirgi qoldiqlar boshlang‘ich qoldiqni debet bo‘yicha aylanma summasi bilan qo‘shib, topilgan qiymatdan kredit bo‘yicha aylanma summasini ayirib tashlash yo‘li bilan aniqlanadi. Passiv schyotlar bo‘yicha qoldiq boshlang‘ich qoldiq bilan kreditli aylanma summasini qo‘shib, topilgan summadan debet aylanma qiymatini ayirish yo‘li bilan aniqlanadi.