|
Nazorat savollari
1. Inventarizatsiya nima va uni o’tkazish vaqtini ayting?
2. Transportda ko’chatlarni tashishda nimalarga e’tibor beriladi?
3. Ko’chatxonalarda inventerizatsiya olib borish tartibi.
4. Ko’chatlarni xisobga olish muddati.
5. Inventerizatsiyasi muddati.
6. Kirim va chiqim tartibi.
22-MAVZU: URUG’ VA KO’CHATCHILIKDA IQTISODIY SAMARADORLIK
Reja:
1. Ko’chatchilikni iqtisodiy samaradorligi.
Tayanch iboralar: standart, ko’chat, rentabillik, xom-ashyo.
Urug’ va ko’chatchilikda iqtisodiy samaradorlik. Dorivor o’simliklar hom-ashyosiga bo’lgan talab yil sayin ortib
bormoqda. Bu esa o’z navbatida ularni keng maydonlarda
plantatsiyalarini barpo etish va yuksak agrotexnik talablar asosida
etishtirishni taqozo etadi. Bunda, dastlab plantatsiya barpo etish uchun
ish turlarini belgilash va shu asosda har bir o’simlik uchun alohida
xisob-texnologik karta tuzish lozim bo’ladi. Hisob-texnologikkartalar tuzishda barcha bajariladigan ish turlari, xajmlari, xarajatlari va uni amalga oshirish mexanizmining ro’yxati tuziladi.
1-jadval
Hisob-texnologik karta
№
|
Bajariladigan ishlar
turlari
|
Bajarish
muddati
|
Mashina va mexanizmlar
markasi
|
Traktorlar
markasi
|
Agregatlar
markasi
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
1
|
Maydonlarni belgilash
|
Sentyabr
oktyabr
|
Mataxassis
xodimlar
|
Agronom, ento
molog, fitopa
tolog va b.q
|
Sug’orish tizimlarini
to’g’rilash, zaruriy
hollarda sug’orish
|
Sentyabr
oktyabr
|
Qo’l kuchi
|
|
|
2
|
Yerni tekkislash,
organik o’g’it keltirish
va sepish
|
oktyabr
|
DT-75,
MTZ-80
|
ROU-6A
|
3
|
Yerni haydash
|
Noyabr
|
DT-35,
|
PLN-4-35
|
4
|
Boranalash
|
Noyabr
|
DT-75
|
BZTS-1
|
5
|
Molalash
|
Noyabr
|
DT-75
|
MV-6
|
6
|
Ekish jo’yaklarini olish
|
Noyabr
|
MTZ-80
|
KRK-4
|
7
|
Jo’yaklarni to’g’irlash
|
Noyabr
|
Qo’l kuchi
|
Qo’l kuchi
|
3
|
Nazorat sug’orish
ishlari
|
Noyabr
|
Qo’l kuchi
|
Qo’l kuchi
|
|
4
|
O’g’it berish
|
Oktyabr
haydashdan
oldin
|
T-28x4
|
RTO-4
|
|
5
|
Jo’yaklarga urug’ sepish
|
Noyabr
|
Qo’l kuchi
|
|
|
6
|
Ekilgan jo’yaklarga yog’och
qipig’i sepish
|
Noyabr
|
Qo’l kuchi
|
|
|
7
|
Zaxlatib sug’orish
|
Noyabr
|
Qo’lkuchi
|
|
|
8
|
Urug’ ko’chatlar unib
chiqquncha sug’orish
|
Noyabr
aprel
|
Qo’lkuchi
|
|
|
9
|
Sug’orish
|
Vegetatsiya
davomida
|
Qo’lkuchi
|
|
|
10
|
Jo’yaklarga urug’ sepish
|
Noyabr
|
Qo’l kuchi
|
|
|
11
|
Kultivatsiyalash
|
Vegetatsiya
davomida
|
T-16
|
KRK-4
|
|
12
|
Yaganalash
|
Aprel-may
|
Qo’l kuchi
|
|
|
13
|
Begonao’tlarni yo’qotish
|
Vegetatsiya
davomida
|
T-16
|
KRK-4
|
|
14
|
O’g’itlash
|
Vegetatsiya
davomida
|
T-16
|
KRK-4
|
|
15
|
Xom ashyoni terish va
tayyorlash
|
Xom ashyo tu
riga qarab
(may-noyabr)
|
Qo’l kuchi
|
Yeki mexaniza
tsiya va agregat
lar yordamida
|
|
16
|
Xom ashyoni quritish
|
Xom ashyo tu
riga bog’liq
holda (yil
davomida)
|
Shiyponlar
|
Elektr
quritgich
moslamalar
|
|
17
|
Xom ashyoni qadoqlash
|
Mavsum
davomida
|
Qo’l kuchi
|
|
|
18
|
Xom ashyoni kerakli
joyga jo’natish va
saqlash
|
Mavsum
davomida
|
GAZ
|
Omborxonalar
|
|
Keyingi yillarda (ko’p yillik o’simliklar uchun)
|
|
|
|
|
|
1
|
Vegetatsiya davomida
begona o’tlardan tozalash
|
Yil
davomida
|
T-28ch4
|
KRX-4
|
|
2
|
Vegetatsiya davomida
o’simlik oralarini
yumshatish
|
Yil
davomida
|
T-16
|
KRX-4
|
|
3
|
agrotexnik ishlov berish
|
Kuz oxiri
|
Qo’l kuchi
|
Mexanizatsiya
|
|
4
|
Xom ashyoni hisobga
olish (inventarizatsiya)
|
May
sentyabr
|
Qo’l kuchi
|
|
| |
6
|
Sug’orish ishlari
|
Iyun
sentyabr
|
Qo’l kuchi
|
Qo’l kuchi
|
|
7
|
O’g’itlash
|
Vegetatsiya
davomida
|
T-16
|
KRK-4
|
|
8
|
Xom ashyoni terish va
tayyorlash
|
Xom ashyo tu
riga qarab
(may-noyabr)
|
Qo’l kuchi
|
Yeki mexaniza
tsiya va agregat
lar yordamida
|
|
9
|
Xom ashyoni quritish
|
Xom ashyo tu
riga bog’liq
holda (yil
davomida)
|
Shiyponlar
|
Elektr quritgich
moslamalar
|
|
10
|
Xom ashyoni qadoqlash
|
Mavsum
davomida
|
Qo’l kuchi
|
|
|
11
|
Xom ashyoni kerakli
joyga jo’natish va
saqlash
|
Mavsum
davomida
|
GAZ
|
Omborxonalar
|
|
Barcha ish turlari ma’lum maqsadlarga yo’naltiriladi. Ish turlari
rejalashtirib xisob texnologik kartalar tuzilaganidan so’ng, shu
asosda ularning taxminiy rejalari ishlab chiqiladi va xarajatlar
ro’yxati tuziladi. Quyida biz na’matak ko’chatlarini yetishtirish misolida bajariladigan ayrim ish turlari va sarf xarajatlar ro’yxatini keltirib o’tamiz.
2-jadval
Bajariladigan ish va xarajatlarning taxminiy ro’yxati
Agrotexnik chora tadbirlar
|
Xarajatlar, So’m/
gektar
|
Yerni xaydash:
Traktorchi ish xaqi
Yoqilg’i sarfi 40 l/gektar 2050 so’m
|
50.000 so’m/ gektar
80.200 so’m/ gektar
|
Chizel va boronalash:
Traktorchi ish xaqi
Sarflanadigan yoqilg’i 25 l/gektar
|
25.000 so’m/ gektar
44.000 so’m/ gektar
|
Ariq olish:
Traktorchi ish xaqi
Sarflanadigan yoqilg’i 25 l/ gektar.
|
25.000 so’m/ gektar
44.000 so’m/ gektar
|
Ko’chat ekiish uchun chuqur qazish (50 50sm)
Traktorchi ish xaqi
Sarflanadigan yoqilg’i 25 l / gektar
|
25.000 so’m/ gektar
44.000 so’m/ gektar
|
Ko’chatlarni ekish:
10-ta odam 25.000 so’mdan
|
250.000 so’m
|
Sug’orishlar:
5-ta odam 25.000 so’m 12 marta
|
300.000 co’m/ gektar
|
Kultivatsiya qilish begona o’tlar tozalash
Traktorchi ish xaqi 25.000 so’m 4 marta
Yoqilg’i sarfi 25 l / gektar × 4 marta
|
100 000 so’m
205000 so’m
|
O’g’itlash:
Organik o’g’itlar 5 tonna / gektar
Mineral o’g’itlar 300 kg / ga 2 marta
|
500.000 co’m/ gektar
480.000 co’m/ gektar
|
Xom ashyo yigish, quritish va saqlash
|
1000000
|
Jami:
|
Taxminan 3.139.000 co’m
|
Keyingi yillardagi xarajatlar 3-jadval
Amalga oshiriladigan agrotexnik chora
tadbirlar
|
Xarajatlar, So’m/
gektar
|
Sug’orish:
5-ta odam 25.000 so’m 12 marta
|
300.000 co’m/ gektar
|
Kulttivatsiya qilish va begona o’tlardan
tozalash:
Traktorchi ish xaqi 25.000 so’m 4 marta
10-ta odam 25.000 so’mdan
Yoqilg’i sarfi 25 l / gektar 4 marta
|
100.000 co’m/ gektar
250.000 co’m/ gektar
175.000 co’m/ gektar
|
O’g’itlash:
Organik o’g’itlar 5 tonna / gektar
Mineral o’g’itlar 300 kg / ga 2 marta
|
500.000 co’m/ gektar
480.000 co’m/ gektar
|
Xosilni yig’ish
10-ta odam 25.000 so’mdan 10 kun
|
2.500.000 co’m
|
Jami:
|
6.805.000
|
Umumimiy jami xarajatlar:
|
5.382.000 co’m
|
Dorivor o’simliklar yetishtirishga ixtisoslashgan o’rmon va fermer xo’jaliklari hamda boshqa xususiy tadbirkorlarning asosiy maqsadlari daromad olish uchun yo’naltirilgan bo’lib, bu esa o’z navbatida mahsulotni yetishtirishda qilingan sarf xarajatlarni qoplashi bilan qo’shimcha daromad yoki foyda olish bilan yakunlanadi. Yalpi daromad – bu xo’jalikning bir yil ichida topgan jami daromadi bo’lib, u barcha tovar va xizmatlarni sotishdan kelgan pul tushumidir. Foyda – bu kapital va xo’jalik faoliyati uchun ular sohibiga tegadigan pul mukofoti xisoblanadi.
Meyordagi foyda – bu tadbirkorlik qobiliyati mahsuli bo’lib, tadbirkorga albatta tegishi kerak, chunki u mehnat uchun beriladigan mukofotdir.
Iqtisodiy foyda – bu daromadning xarajatdan ortib qolgan qismi bo’lib, mazmunan sof foydadir. Sof foyda- kapital va ishbilarmonlik qobiliyatini ishga solib, aql-idrok bilan ish yuritib, toza xo’jalik uchun tegadigan mablag’dir. Sof foydani (F) aniqlash uchun yalpi daromaddan (YaD)- yalpi xarajatlar (YaX) chegirib tashlanadi. Quyida biz xom ashyo yetishtirish misolida erishiladigan iqtisodiy samaradorlik natijasiga to’xtalib o’tamiz. 4-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: |
