Mazkur ishchi o‘quv dasturi Bioinjeneriya va oziq-ovqat xavfsizligi fakulteti Kengashining 2020 yil " " dagi yig‘ilishida muhokama qilinib, tasdiqlash uchun tavsiya etilgan.

2. Payvandtag va payvand kambial qatlamlarining mos kelish darajasi. Payvandlangan tarkibiy qism (komponent) larning o’sishi asosan kambiy qatlamdan boshlanadi. Kambiy — bu yog’och va pustloq orasidagi yupqa xujayralar qatlamidir.
3. Payvandtag va payvandni to’g’ri kesish. Kesimning silliq sirtli bo’lishi ularning zich tegib turishini ta’minlaydi.
4. Bitish sirti kattaligi.
5. To’g’ri o’rash. Urash barcha payvandlash usullarida qo’llaniladi. U qattiq bog’lamlar bilan, spiral shaklida kesim uzunligi bo’yicha bir tekis o’raladi. Kurtak payvandda tuliq biror bir teshiksiz o’rash
kerak (faqat kurtak o’ralmaydi). Qolgan barcha usullarda o’ramlar orasida teshiklar bo’lishi mumkin
6. Ishni tartibli bajarish. Kurtak payvanddan tashqari barcha payvand usullarida payvandtag va payvand birlashgan joyga o’ram ustidan va barcha ochiq qolgan kesim yuzalari xamda qalamchaning yuqori kurtak kesimiga ham suv o’tkazmaydigan bog’ niqoblamasi (zamaska, var yoki petrolatum) suriladi.
Kurtak payvandda tayyor payvandlar xo’l tuproq (loy) bilan suvaladi, qolgan barcha payvandlarda esa ular muyna bilan o’raladi yoki bir necha qatlamli (2-3) qog’oz bilan yopiladi. Novdalar o’sa boshlagandan so’ng payvandlardan mo’yna yoki qog’oz olib tashlanadi.
Oddiy kurtak payvand. Kurtak payvandning boshqa payvand usullaridan asosiy ustunliklari quyidagilardir:
a) ko’pgina o’simliklarda yaxshi tutadi;
b) qulay sharoit va bajarishning to’g’ri texnologiyasida tutib ketishi yukori;
v) texnik jihatdan oson bajariladi;
g) kam mehnat sarfi evaziga yuqori samara beradi;
d)kam miqdorda kalamchalar talab qilinadi;
s)ko’pincha payvandtag va payvandustning birikib ketishi mukammaldir;
yo) payvandtagdagi kesilgan joy sezilarli bulmay, tezda bitadi. Kurtakpayvand shundan iboratki, kerakli navning shu yilgi novdasidan uncha katta bo’lmagan bo’lak po’stloqli (qalqonli) va kichik miqdorda yogochli bitta kurtak (kuzcha) sirtsib olinadi va payvandtag pusti tagiga joylanadi.
Ko’zchani kesguncha payvandtagda «T» ko’rinishli shakl yoki perpendikulyar kesim hosil qilinadi. Buning uchun payvandtag po’stlog’i shoxda ko’ndalang, so’ngra esa uzunasiga kesiladi, kundalang kesim birmuncha yorib (4-6 mm) o’tiladi. Pichoqni qayirish, so’ngra esa uning uchi bilan uzunasiga kesilgan pustloq ochiladi va unga ko’zcha o’rnatiladn. Kundalang kesim yarim oy ko’rinishida bo’ladi. Kurtakpayvand, payvandtag ildizidan 6-10 sm. balandlikda bajariladi, uning yo’g’onligi 8-16 mm. dan ko’p bo’lmasligi kerak. Pustloq qalqonchasining umumiy uzunligi taxminan 22-28 mm., kurtak esa pastki chegaraga 2-3 mm. yaqin bo’lishi lozim. Kuzchadagi barg bandi 4-6 mm. uzunlikda qoldiriladi.
Kurtakpayvand muddati iqlim sharoiti va o’snmlikning biologik xususiyatlariga ko’ra aniqlanadi. Kurtakpayvandga kerakli yug’onlikdagi, shu yilgi yaxshi pishgan, rivojlanib bo’lgan va yetarli yog’ochlashgan novdalar ishlatiladi.
Yaxshilangan yoki tilchali qalamcha payvand— qalamcha payvandning eng yaxshi usullaridan biri, ammo uni qo’llash chegaralangandir, chunki bu payvand payvandtag va payvandustning teng diametrlarida yoki uncha farqi bo’lmaganda mumkindir. Bu usulning afzalliklari quyidagilar:
— tez va mukammal birlashib ketishi;
— ochik, yaraning yo’qligi;
—bajarishning nisbatan oddiy va osonligi.
Oldin payvandtagda, so’ngra qalamchada teng uzunlikda qiya kesimlar olinadi. Kesim uzunligi payvandlanayotgan shoxlar diametrining 4-5 baravar kattaligidan kichik bo’lmasligi kerak. Qalamchadagi quyi kurtak qiya kesimga nisbatan bevosita uning boshlanishida yoki birmuncha pastroqda qarama-qarshi tarafda bo’lishi zarur. Qalamchadan va payvandtagdan tilcha olish uchun yog’och qatlamlari bo’yicha qalamcha bo’ylab yoriqlar hosil qilinadi. Yoriq kesim o’rtasidan 3-4 mm. yuqori kesimning ingichka uchiga yaqinroq boshlanadi va kesim o’rtasi pastidan ham shuncha masofada bo’lishi kerak.
Payvand payvandtag bilan shunday joylashtiriladiki, bunda payvandtag tilchasi qalamcha yorigiga, qalamcha tilchasi esa payvandtag yorig’iga kirishi kerak. Kesimlar sirti to’liq yopishmaguncha, ularni zichlab itarish lozim. Ayniqsa, payvandtag kesimining pastki qismida ikki o’simliklarning kambiy qatlamlarining mos kelishi muximdir.
Agar payvand va payvandtaglar kesim diametrlarida ozgina farq bo’lsa kambiy qatlamlar kesimlarining bir tomonida moslashtnriladi. Odatda 2-5 kurtakli qalamcha payvandlanadi.