Maxsus talim vazirligi samarqand davlat universiteti

7.3. Bankning asosiy operatsiyalari buyicha

xujjatlari.

Banklar ikki xil - sust va faol operatsiyalarni amalga oshiradi. Passiv operatsiyalar yordamida pul resurslari jamlanadi, aktiv operatsiyalar yordamida ular joylashtiriladi va taksimlanadi. Bankda pul resurslari uzining va jalb etilgan mablaglar xisobiga shakllanitiriladi. Bankni ta’sis etish chogida (ta’sis kapitali), shuningdek foyda va daromad olish asosida xosil buladigan kapital uzining mablaglariga kiradi. Pul resurslarining asosiy xosil buladigan kapital uzining mablaglariga kiradi. Pul resurslarining asosiy kismi esa jalb etiladigan omonatlar (depozitlar) va boshka banklardan kelib tushadigan mablaglar xisobiga shakllantiriladi. Depozitlar ikki xil buladi: yuklab olinuvchi muddatli. Birinchisi - omonatchi tomonidan istalgan paytda yuklab olinishi mumkin bulgan joriy xisoblardagi mablaglar. Odatda ularga eng kam foiz tulanadi. Bank uz xarakatlarini mijoz, omonatchi uz xisobida mavjud bulgan pul mablaglaridan tulik foydalanmasligi evaziga koplaydi. Bunda kat’iy kassa koldigi xosil buladi, uni bank turli iktisodiy sub’ektlarga ssuda va kredit sifatida beradi.

Ikkinchi xoldagi depozitlar kursatilgan muddatlarda kuyiladi, u tugamaguncha mijoz pulini talab kilib olishga xakli emas. Bunday xolda omonatchilarga yuklab olinuvchi omonatlarga karaganda ancha katta foiz tulanadi.
YUkorida ta’kidlanganidek, bank boshka banklardan ssuda, kredit olish yuli bilan pul resurslarini jalb etishi mumkin. Xususan, markaziy bank tijorat banklariga, agar ular uzlarining tulovga kobilliklari va ishonchliliklari xususida kafolat bera olsalar, muayyan xisob foizi bilan kredit beradi.
Bankning kuyidagi aktiv operatsiyalari ma’lum:

• 
  kiska muddatli, urtacha muddatli va onkol (birinchi talabdayok tulanadigan), ssudalar, bankli va ta’minlangan kreditlar (kuchmas mulk, kimmatbaxo kogozlar, garov shaxodatnomalari va xakozolar kurinishida garov, biror bir kafolat asosida) berish;
  
• 
  turli kiymatdagi veksellarni xisobga olish va xarid kilish (bank, veksel imzosi bulgan mijoz bilan kredit munosabatlariga kirib, vekselni undan sotib olishi mumkin, lekin vekselda kursatilganidan ancha past narxda oladi. Bu xolda bank vekselning tayin va xarid narxlari ayirmasidan xosil buladigan komission xak oladi. Odatda bank karzdorga veksel buyicha tulash uchun 90 kundan oshmaydigan muddat belgilab beradi.);
  
• 
  aksept krediti (bank uzatma vekselga uz imzosini kuyib va bu bilan uz zimmasiga unda kursatilgan pul summasini kreditorga tulash majburiyatini olib, veksel buyicha tulovchi buladi. Bu ancha kam uchraydigan operatsiya. CHunki bank vekselni fakat tulovga kabul mijozlardan oladi.);
  
• 
  garov krediti (kuchma va kuchmas mulk, kimmatli kogozlar, kimmatbaxo metallar, yozma majburiyatlar, veksellarni garovga olib beriladi);
  
• 
  lizing (turli uskunalar, uzok muddat foydalniladigan mollarni ijaraga berish, bunda bank oladigan ana shu uskuna va mollarni sotib olib, ijaraga beruvchi sifatida chikadi. Ijara shartnomasi odatda 3-5 yilga tuziladi, buning ustiga ijaraga topshirilayotgan mol buyicha renta tulovlari muddat oxirida uning dastlabki narxidan oshib ketadi. Ayni shu tafovut bankning lizing operatsiyasidan oladigan daromadini, uning komission daromadini tashkil etadi.);
  
• 
  faktoring (mijozdan karzdorlik, karz, majburiyatini sotib olib, karzdordan undirish xukuklarini uziga utkazish).
  

Banklar mol-mulkini boshkarish, kimmatli kogozlar chikarish, joylashtirish va saklash; mijoz valyutasi va kimmatbaxo toshlar bilan operatsiyalarda ularni joylashtirish, saklash va kupaytirish kabi xizmatlarni xam kursatadi.
Xulosa
Ixtisoslashtirilgan banklar muayyan tarmoklar korxonalari yoki faoliyat soxalariga kredit berish va ularni mablag bilan ta’minlash bilan shugullanadi. Masalan, kishlok xujaligi, kurilish, tashki savdo va boshka banklar mavjud. Ipoteka banki ixtisoslashtirilgan bankning aloxida turi bulib, uning asosiy vazifasi turli kuchmas mulkni - er, imoratlarni garov kuyganda ssuda berishdan iborat. Ipoteka banklari asosan fermerlik rivojlangan mamlaktalarda kup tarkalgan.
Bugungi kunda urtacha bank ikki yuzga kadar turli operatsiya va xizmatlarni amalga oshiradi. AKSHdagi 10 ta eng yirik bank esa deyarli butun Afrika kit’asi davlatlarining milliy daromadlaridan oladigan pul bilan ish tutadi. Xullas, bank - pul va pul kapitalini safarbarlash, jamgarish, xarakatlantirish va taksimlashni amalga oshiradigan korxonadir. Bozor iktisodiyotiga ega bulgan mamlakatlarda banklarning aksariyati aksiyali yoxud xususiy buladi.

Tayanch iboralar:

Bank tizimi, bank tartibotlari, kimmatli kogozlar, moliyaviy xizmat, ssuda, ipoteka banki, milliy daromad, joiy xisoblar, saklanish muddati, tijorat bitimi.
Savollar.

1. 
   Moliya xisob-kitob jarayoniga oid xujjatlar deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Tulov topshiriklarining xisobi kanday amalga oshiriladi?
   
3. 
   Banklar kanday asosiy jarayonlarni amalga oshiradi?
   
4. 
   Bank operatsiyalarida kanday xujjatlar ishlatiladi?
   
5. 
   Bank tartiboti nimadan iborat?
   
6. 
   Ixtisoslashtirilgan banklar nimalar bilan shugullanadi?
   

Asosiy adabiyotlar
1. Sbornik zadach po bankovskomu delu: Ucheb posobie. Pod red. A.I.
Valensevoy. - M.: Finansы i statistika, 2002.2
2. Sviridov O.YU. Finansы, denejnoe obraщenie, kredit. Ekspress
spravochnik dlya stud. vuzov.-M.: IKS Mart, Rostov na Donu. Izd.
Sentr Mart, 2004.
3.Selezneva N.N., Ionova A.F. Upravlenie finansami zadachi
situatsii, testы, sxemы: Ucheb. posobie dlya vuzov. - M.: YUNITI,
2004.
4.Semenov K. A. Mejdunarodnыy valyutnыe i finansovыe
otnosheniya. - M.: TEI 2004.