Maxsus talim vazirligi samarqand davlat universiteti

Pul xujjatlari va ularning ta’rifi.

CHek bitimlariga xak tulash, turli bozor operatsiyalarini utkazish uchun foydalanish mumkin bulgan pul xujjati (chek daftarchasi kurinishida). CHek daftarchasi bank yoki omonat kassasi tomonidan u erda mavjud bulgan joriy xisob yoki boshka pul omonati asosida va fakat omonat xajmida beriladi. CHeklar - bank pullarining bir turidir. Ularni bitishuv pullari (M₂) katoriga kiritish mumkin. MDX mamlakatlarida cheklardan asosan kimmatbaxo mollar, uzok muddat foydalaniladigan buyumlar avtomobillar, muzlatgichlar, kvartiralar, mebel va xokazolarga xak tulash uchun foydalaniladi. Ismi-sharifi yozilgan cheklar yoki kursatiladigan cheklar mavjud. Uzatma cheklar xam mavjud - foydalanilgan chekni tegishli rasmiylashtirishdan sung xak tulash uchun boshka sotuvchiga takdim etish mumkin, u esa undan uz navbatida, uzi uchun zarur mollarni xarid kilish uchun foydalanishi mumkin.
Veksel. U tijorat savdo operatsiyalaridan ayirboshlash va muomala vositasi sifatida foydalaniladigan kredit xujjat. Veksel (nemischa “ayirboshlash xati”) pul, chek va boshka tulov vositalari urnida kullaniladigan xaridor biror mol sotuvchiga uzi tulaydigan pulni ma’lum muddatdan sung olib kelish majburiyatini olgan xujjat topshiradi. SHu tarika, savdo bitimi nakd pul yoki chek emas, balki kredit xujjati va veksel vositasida amalga oshiriladi, u veksel soxibiga kursatilgan muddat tugaganidan sung veksel beruvchidan unda kursatilgan pulni talab kilish xukukini beradi. Veksellar ikki xil buladi: oddiy va uzatma. Oddiy veksel - karz oluvchi tomonidan kreditorga berilgan karzni uz vaktida tulash majburiyatidir. Uzatma veksel kreditor tomonidan yozilib, u kursatilgan muddatda muayyan mikdordagi pulni uchinchi shaxsga tulashni kursatadi. Veksellardan foydalanish ma’lum chegaraga ega. Vekselni takdim etuvchi shaxs karzini uz vaktida tulay olishiga ishonch xosil kilgan xoldagina ular molga xak tulash chogida kabul kilib olinadi.
Garov shaxodatnomasi. U savdo va tijorat operatsiyalarini amalga oshirish uchun foydalanish mumkin bulgan kuchma va kuchmas mol-mulkning karzdor tomonidan garovga kuyilishi xakidagi kredit xujjatidir. Xususan, garov shaxodatnomasi asosida bankda nakd pul bilan kredit yoki ssuda olish mumkin, shuningdek xarid kilinadigan xak tulash uchun foydalanilsa buladi.
Kredit kartochkalari. U - kichik ulchamdagi plastik yoki metall kartochka kurinishidagi xujjat bulib, bankdagi xisob soxibining shaxsini tasdiklaydi va unga nakd pullar yordamisiz mol va kursatilgan xizmatga xak tulash xukukini beradi. Jaxondagi rivojlangan mamlakatlarning kupchilik savdo markazlari, dukonlarida kredit kartochkalari yordamida bitimga kelishish, xarid kilish uchun muljallangan maxsus avtomatlar, kompyuter tizimlari mavjud, kuchalarda, avtomobil manzilgoxlari, muassasalarda kredit kartochkalar soxiblariga nakd pul beradigan avtomatlar urnatilgan. AKSHda, masalan, 80-yillar oxirida muomalada barcha turlardagi 200 milliondan ortik, Buyuk Britaniyada - salkam 30 million kredit kartochkasi bulgan. MDX mamlakatlarida ular xozircha salkam 30 ming donani tashkil etadi.