Maxsus talim vazirligi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti

3. Axborot xavrsizligini ta 'minlash
Axborot xavfsizligi muammolari doimo jamiyat faoliyatining barcha sohalariga va avvalo, hisoblash tizimlariga ma' lumotlarmng kirib borish jarayonlari bilan chuqurlashib boradi. Tajovuz qilish ob'ektlari bo' lib, moddiy ob'ektlar sifatida texnik vositalar (kompyuterlar va periferiya qurilmalari) ning o'zi hamda ma'lumotlar bazasi vositalar o'rab turuvchi muhit bo'lishi mumkin 1251
Kompyuter tarmog' idagi har bir uzilish bu korxona ishlovchilari va tarmoq administratorlari uchun nafaqat "ma'naviy» zarardir. Elektron to ^g lovlar, "qog^g ozsiz» hujjat aylanishi bilan, lokal tarmoqdagi jiddiy uzilish butun korporatsiyalar va banklar ishini to'xtatib qo'yishi mumkin, bu esa sezilarli moddiy yo'qotishlarga Olib keladi. Tasodif emaski, kompyuter tarmoqlarida ma' lumotlarni himoyalash, zamonaviy informatikada eng keskin muammolardan biriga aylanadi. Bugungi kunda axborot xavfsizligining ikkita asosiy tamoyili shakllangan, u quyidagilarni ta'minlashi lozim:
- ma'lumotlar butunligi — axborotlarni yo^g qolishga Olib keluvchi uzilishlardan hamda ma' lumotlarm ruxsatsiz o' zgartirish yoki o' chirishdan himoyalash; axborotlarning maxfiyligi va bir vaqtda ularning barcha ro^e yxatdan o'tgan foydalanuvchilar uchun kirish imkoniyati.
Yana shuni ham qayd etish kerakki, faoliyat sohasining ayrim turlari (bank va moliya institutlari, axborot tarmoqlari, davlat boshqaruvi tizimlari, mudofaa va maxsus tuzilmalar) ma' lumotlar xavfsizligi va ular yechadigan masalalarning xarakteri va muhimligiga mos ravishda axborot tizimlari faoliyatining ishonchligiga yuqori talablar qo ^C yadi.

4. Axborot va hisoblash xizmatlarining ishlab chiqaruvchilari

Axborot bozorida quyidagi ishtirokchilarni ajratish mumkin LI 9, 291:

1. 
   ma'lumotlar bazasini ishlab chiqaruvchilar — axborotlarni to'plash va ularni mashina o'qiydigan shaklga o ^d tkazishni amalga oshiruvchi tashkilotlar;
   
2. 
   interfaol — ma'lumotlar bazasiga interfaol kirishni amalga oshiruvchi, ya'm, avtomatlashtirilgan ma'lumotlar bazasini ishlab chiquvchi, ishlatuvchi va bozorning asosiy elementi (ko'pincha ularning o' zi ma' lumotlar bazasini ishlash chiqaruvchilar) hisoblangan tashkilotlar;
   
3. 
   shlyuzlar yoki tizimlararo interfeyslar boshqa ma'lumotlar bazasiga kirishni taqdim etuvchi tashkilotlar (bunda foydalanuvchiga kommunikatsion protsessor bilan ishlash imkoniyati tez-tez beriladi, yagona tashqi interfeysga ega bo'lib, uning yordamida foydalanuvchi o' ziga zarur ma'lumotlarni bazadan qidirishni, bazadan ular bilan ishlashni amalga oshiradi);
   
4. 
   telekommunikatsion xizmatlar;
   
5. 
   foydalanuvchilar, ular ham o^c z navbatida pirovard foydalanuvchilar va oraliq foydalanuvchilarga yoki axborotni qidirish bo'yicha, o'z mijozlariga xizmat ko'rsatuvchi vositalarga bo'linadi. So'ngilari tarkibiga kutubxonalar, umumiy foydalanishdagi axborot markazlari hamda mijozlarga pullik xizmat ko'rsatish bilan shug'ullanuvchi — brokerlar kiradi;
   
6. 
   axborot va hisoblash xizmatlari ishlab chiqaruvchilarga yana texnik vositalarni yetkazib beruvchilarni kiritish mumkin.
   

8-mavzu. Internet

Hozirgi vaqtda eng ommaviy va rivojlangan jamoaviy foydalanishning global tizimi — Internetdir. Tarmoq asosida — serverlar tizimi bo' lib, ular o'rtasidagi aloqa kirish mumkin bo' Igan barcha aloqa kanallari yordamida ta 'minlanadi L341.

Internet — butun dunyoni qamrab Olgan global kompyuter tarmog'i. Bugungi kunda Internet tarmog'i butun dunyoning 200 dan ziyod mamlakatlarida 4,39 mlrd. dan ortiq abonentga ega. Har oyda tarmoqning ko' lami muntazam oshib bormoqda. Internet butun dunyodagi turli muassasalarga tegishli turli axborot tarmoqlarining bir-biriga aloqasini ta'młnlovchi yadroni tashkil etadi. Agar ilgari tarmoq faqat fayllar va elektron pochła xabarlarini uzatish muhiti sifatida foydalanilgan bo'lsa, unda bugungi kunda resurslarga taqsimlangan kirishning yanada murakkab masalalari hal etilmoqda. Tarmoqda qidirish funksiyalari va taqsimlangan axborot resurslari, elektron arxivlarni qo' llab-quvvatlovchi qobiqlar yaratilgan.
Internet qachonlardir faqat qiziqishlarni superkompyuterlarga kiritishiga qo'yilgan tadqiqot va o'quv guruhlariga xizmat qilgan bo'lsa, hozirgi kunda ishbilarmon dunyoda yanada ommaviy bo' lib bormoqda.
Kompyuterlarni tezlik, arzon global aloqa, birgalikda ishlarni o'tkazish uchun qulayliklar, kirish mumkin bo'lgan dasturlar, Internet tarmog'ining noyob ma'lumotlar bazasi qiziqtirmoqda. Ular global tarmoqni o' zlarining lokal tarmog' iga qo ^C shimcha sifatida qaraydilar.
Xizmatlarning past qiymatligidan (ko'p hollarda bu faqat liniyalar yoki telefondan foydalanish uchun belgilangan oylik to' lovlaridir) foydalanuvchilar ko ^g plab mamlakatlarning tijorat va notijorat axborot xizmatlariga kirishga ruxsat olishlari mumkin. Internet tarmog' ining erkin kirishi bo' yicha arxivlardan inson faoliyatining amalda barcha sohalari bo'yicha, yangi ilmiy kashfiyotdan, ertaga bo'ladigan ob-havo bashorati bo'yicha axborotlarni topish mumkin. Bundan tashqari, Internet butun dunyo bo'yicha ishonchli, arzon va global aloqa imkoniyatlarini taqdim etadi. Bu transmilliy kompaniyalar va boshqaruv tuzilmasi, butun dunyoda o'z filiallariga ega firmalar uchun juda qulaydir. Odatda Internet infratuzilmasidan xalqaro aloqa uchun, kompyuterdan to ^g g^s ridan-to'g'ri foydalanish, yo ^g łdosh kanali yoki telefon orqali aloqadan foydalanishdan ko'ra arzonroq bo'ladi.