Maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti filologiya fakulteti oʻzbek tilshunosligi kafedrasi

DARS JARAYONIDA QUYIDAGI YOZMA VA OG`ZAKI MASHQLARDAN FOYDALANISH MUMKIN:


1-mashq. Berilgan matndagi nuqtalar o`rniga kerakli grammatik shakllarni qo`ying.
… qaysi hovli … kirmang, hammasida ayollar o`choq va tandirlar … o`t qalab, xonaki taom va anvoyi shirinliklar tayyorlash taraddudida. Ular yuvinish uchun suv isitishadi. Uy xodimlari esa xojalari … kichkintoylari .. yasantirishadi, ovqat pishirish … yordamlashadi. … Jo`rjiy Zaydon ("Farg`ona kelini". 7-bet).
1-topshiriq. So`zlar tarkibidagi grammatik shakllarni sodda va murakkab kategoriyalarga ajrating
2-mashq. Berilgan she`rdagi o`zgalovchi kategoriyaga mansub grammatik shakllarni toping.
Derazamning oldida bir tup
O`rik oppoq bo`lib gulladi
Novdalarni bezab g`unchalar
Tongda aytdi hayot otini …
va shabboda qurg`ur ilk sahar
olib ketdi gulning totini.
Hamid Olimjon.
4-mashq. Matndagi sintaktik kategoriyalarni aniqlang.
Vatan! Sen bizga qanchalar qadrli va yaqinsan. Bir hovuch tuprog`ing ko`z mudom. Sendan yiroq ketishni, sendan ayrilishni istamaymiz. Chunki, sening sog`inching o`rtagan dilga o`zingdan bo`lak davo yo`q.
Bugun hur va ozodsan. Biz – farzandlaring sening shu hurliging, ozodliging, erking uchun jonni garovga qo`yib xizmat qilamiz. Sening har qarich tuprog`ing, har bir maysang, umri asrlarga bo`ylashgan chinorlaring, giyohsiz sahro-yu qorli tog`laring biz uchun ulug` tuhfadir.
4. Fe’l. fe’l yasalishi.
5. Mustaqil, ko’makchi, to’lqsiz fe’llar.
6. Tuslanishli, tuslanishsiz fe’llar, o’timli va o’timsiz fe’llar.
7. Fe’lning grammatik kategoriyalari.
8. Nisbat kategoriyasi, bo’lishli, bo’lishsizlik shakli.
9. Fe’llarda mayl, zamon, shaxs-son kategoriyalari.


HOZIRGI O`ZBEK ADABIY TILI
FANIDAN
NAZORAT
MATERIALLARI


HOZIRGI O`ZBEK ADABIY TILI
fanidan
TOPSHIRIQLAR MAZMUNI

1. 
   Morfemaning ta`riflari
   
2. 
   Leksema ham morfema hisoblanadimi?
   
3. 
   Grammatik morfema deganda nimani tushunasiz?
   
4. 
   Morfema mustaqil qo`llana oladimi?
   
5. 
   Lug`aviy sistema, so`z yasalish sistemasi va morfologik birliklar.
   
6. 
   Qanday vositalar morfema hisoblanadi?
   
7. 
   So`z va leksemaning farqi nimada?
   
8. 
   Yordamchi leksemalar deganda nimani tushunasiz?
   
9. 
   Lison va nutqqa ko`ra morfemalar qanday guruhga ajratiladi?
   
10. 
    Nutq birliklari deganda nimani tushunasiz?
    
11. 
    Yasama birliklar bilan tuzilma birliklarning farqi nimada?
    
12. 
    Morfema tarkibida qanday o`zgarishlar sodir bo`ladi?
    
13. 
    Morfema tarkibidagi morfologik qayta bo`linish deganda nimani tushunasiz?
    
14. 
    Affikslar qanday xususiyatlarga ega?
    
15. 
    Affikslarning kelib chiqishi qanday izohlanadi?
    
16. 
    Affiks va affiksoidning farqi nimada?
    
17. 
    Prefikslar o`zbek tili uchun xosmi?
    
18. 
    Shakl hosil qiluvchi affikslar qanday guruhlarga ajratiladi?
    
19. 
    Affikslar tuzilishiga ko`ra qanday guruhlarga ajratiladi?
    
20. 
    Affikslarning shakl va ma`no munosabatlari barqarormi?
    
21. 
    Affikslarda variantlilik deganda nimani tushunasiz?
    
22. 
    So`zning morfologik strukturasida qanday o`zgarishlar sodir bo`ladi?
    
23. 
    Soddalanishning qanday turlari mavjud?
    
24. 
    Morfologik qayta bo`linish deganda nimani tushunasiz?
    
25. 
    Soddalanishning asosiy sabablari nima?
    
26. 
    Soddalanish va morfologik qayta bo`linishning farqi nimada?
    
27. 
    Morfem paradigma deganda nimani tushunasiz?
    
28. 
    So`zning morfologik strukturasida qanday o`zgarishlar sodir bo`ladi?
    
29. 
    Soddalanishning qanday turlari mavjud?
    
30. 
    Morfologik qayta bo`linish deganda nimani tushunasiz?
    
31. 
    Soddalanishning asosiy sabablari nima?
    
32. 
    Soddalanish va morfologik qayta bo`linishning farqi nimada?
    
33. 
    Morfem paradigma deganda nimani tushunasiz?
    
34. 
    O`zbek tilida so`z yasalishining qanday usullari bor?
    
35. 
    Morfologik usul bilan so`z yasalishi.
    
36. 
    Leksik-semantik usul bilan so`z yasalishi.
    
37. 
    Morfologik-sintaktik usul bilan so`z yasash.
    
38. 
    Fonetik usul bilan ham so`z yasaladimi?
    
39. 
    So`z yasalishi qaysi so`z turkumlariga xos?
    
40. 
    Olmoshlarda nima uchun so`z yasalish xususiyati yo`q?
    
41. 
    O`zbek tilida so`z yasalishining qaysilari mahsuldor hisoblanadi?
    
42. 
    Affikslar vositasida so`z yasalganda so`zlar bir turkumdan boshqa turkumga o`tish mumkinmi?
    
43. 
    Polifunksionallik va polisemantiklik deganda nimani tushunasiz?
    
44. 
    Prefiks vositasida yangi so`z hosil qilinadimi?
    
45. 
    Fonetik usul bilan yangi so`z hosil qilish to`g`risida qanday qarashlar mavjud?
    
46. 
    Kalkalar ham so`z yasalish usuliga kiradimi?
    
47. 
    Abbreviatsiya vositasida yangi so`z hosil qilinadimi?
    
48. 
    So`z turkumlarida so`z yasalishi.
    
49. 
    Abbreviatsiya vositasida yangi so`z hosil qilinadimi?
    
50. 
    So`z turkumlarida so`z yasalishi.
    
51. 
    Derevatologiya deganda nimani tushunasiz?
    
52. 
    Binar konstruksiyasi nima?
    
53. 
    An`anaviy va system morfologiya deganda nimani tushunasiz?
    
54. 
    So`z yasalishi to`g`risida qanday tushunchalar mavjud?
    
55. 
    So`z yasalishi tilshunoslikning qaysi sohasida o`rganilmog`i lozim?
    
56. 
    Grammatik ma`noni ifodalovchi vositalar.
    
57. 
    So`zning leksik ma`nosi deganda nima nazarda tutiladi?
    
58. 
    Yasama leksemaning qanday turlari bor?
    
59. 
    Qo`shma leksemalar tarkibida qanday leksemalar bo`ladi?
    
60. 
    Tarixiy va sinxron derivatsiyaning farqi?
    
61. 
    So`z yasash qolipida qanday uzvlar qatnashadi?
    
62. 
    Yasovchi asos va yasovchi vositaning farqi nimada?
    
63. 
    Nima uchun XX asr tilshunoslik fani uchun burilish davri bo`ldi?
    
64. 
    Qachondan boshlab tilga tizim sifatida yondashila boshlandi?
    
65. 
    Nima sababdan so`z turkumlari masalasi o`z yechimini topmagan?
    
66. 
    So`z qanday belgilar orqali turkumlanadi?
    
67. 
    So`zlar qanday guruhlarga bo`linadi?
    
68. 
    So`z-gaplar to`g`risida qanday fikrdasiz?
    
69. 
    Oraliq so`z turkumlariga qanday so`zlar kiradi?
    
70. 
    Mustaqil va yordamchi so`z turkumlarining bir-birlaridan farqi.
    
71. 
    So`z turkumlari transpozitsiyasi.
    
72. 
    So`z turkumlarida ko`chish.
    
73. 
    Leksik-grammatik xususiyatiga ko`ra fe`l guruhlari?
    
74. 
    Fe`llar ijobiy va salbiy xususiyatga ega bo`ladimi?
    
75. 
    Uslubiy ko`rinishga ko`ra fe`llar qanday guruhlarga ajratiladi?
    
76. 
    Tafakkur va munosabat fe`llarining farqi.
    
77. 
    Ma`no xususiyatlariga ko`ra fe`llar necha qismga bo`linadi?
    
78. 
    Mustaqil va yordamchi fe`llarning farqi nimada?
    
79. 
    Qanday fe`llar o`timli hisoblanadi?
    
80. 
    Qanday fe`llar o`timsiz hisoblanadi?
    
81. 
    Fe`lning nokategorial shakllari.
    
82. 
    Fe`lning bo`lishsizlik shakli qanday vositalar bilan ifodalanadi?
    
83. 
    Fe`lning kategorial shakllari.
    
84. 
    Nisbat va mayl kategoriyasining farqi.
    
85. 
    Fe`l yasalishida nisbat va affiksatsiyaning o`rni?
    
86. 
    Kompozitsiya usuli bilan fe`l yasalishi.
    
87. 
    Juft fe`llar qanday ko`rinishlarga ega?
    
88. 
    Juft fe`llarning tarkibiy qismlari.
    
89. 
    Otning asosiy va doimiy bo`lmagan grammatik kategoriyalari.
    
90. 
    Otning ma'no turlari.
    
91. 
    Faqat birlikda qo`llanuvchi otlar.
    
92. 
    Otlarda egalik kategoriyasi.
    
93. 
    Otlarda son kategoriyasi.
    
94. 
    Otlarda kelishik kategoriyasi.
    
95. 
    Ot derivatsiyasi.
    
96. 
    Otning morfologik belgilari.
    
97. 
    Muayyan va mavhum otlar.
    
98. 
    Jamlovchi va yakka otlar.
    
99. 
    Affiksatsiya usuli bilan ot yasalishi.
    
100. 
     Kompozitsiya usuli bilan ot yasalishi.
     
101. 
     Leksik-sintaktik usul bilan ot yasalishi.
     
102. 
     Otlarda -lar affiksining qo`llanishi.
     
103. 
     Sintetik shakllarning ma'no xususiyatlari.
     
104. 
     Qo`shma va juft otlar.
     
105. 
     Sifat va uning umumiy grammatik ma’nosi.
     
106. 
     Sifat va ravish munosabati.
     
107. 
     Sifatda derivatsiya, transpozitsiya, konversiya va relyatsiya.
     
108. 
     Sifatning lugaviy-ma`noviy guruhlari.
     
109. 
     Sifatning lug`aviy shakllari xususiyatlari.
     
110. 
     Sifatning sintaktik imkoniyatlari.
     
111. 
     Sifat gapda asosan qanday vazifada qo’llanadi?
     
112. 
     Morfologik usul bilan sifat yasalishi.
     
113. 
     Mahsuldor va kammahsul sifat yasovchi affikslar
     
114. 
     Sifat yasovchi prefikslar.
     
115. 
     Kompozitsiya usuli bilan sifat yasash.
     
116. 
     Sifat darajalari.
     
117. 
     Asliy va nisbiy sifatlar.
     
118. 
     Sifatning ma’no turlari.
     
119. 
     Substantizatsiya.
     
120. 
     Sifatning otga ko’chishi.
     
121. 
     Sifat derivatsiyasi.
     
122. 
     Son va uning umumiy grammatik ma’nosi.
     
123. 
     Sonda derivatsiya, transpozitsiya, konversiya va relyatsiya.
     
124. 
     Sonning lugaviy-ma`noviy guruhlari.
     
125. 
     Sonning lug`aviy shakllari xususiyatlari.
     
126. 
     Sonning sintaktik imkoniyatlari.
     
127. 
     Taqlid va uning umumiy grammatik ma’nosi.
     
128. 
     Taqlidda derivatsiya, transpozitsiya, konversiya va relyatsiya.
     
129. 
     Taqlidning lugaviy-ma`noviy guruhlari.
     
130. 
     Taqlidning lug`aviy shakllari xususiyatlari.
     
131. 
     Taqlidning sintaktik imkoniyatlari.
     
132. 
     Taqlid va boshqa so`z turkumlari munosabati.
     
133. 
     Olmoshning va uning umumiy grammatik ma’nosi
     
134. 
     Olmoshda derivatsiya, transpozitsiya, konversiya va relyatsiya.
     
135. 
     Olmoshning lugaviy-ma`noviy guruhlari.
     
136. 
     Olmoshning lug`aviy shakllari xususiyatlari.
     
137. 
     Olmoshning sintaktik imkoniyatlari.
     
138. 
     Olmoshning boshqa so`z turkumlari munosabati
     
139. 
     Olmoshlar ma`no va grammatik jihatdan qanday guruhlarga bo`linadi?
     
140. 
     Ma`noviy belgisiga ko`ra so`zlar qanday guruhlarga ajraladi?
     
141. 
     Olmosh morfologik jihatdan qanday xususiyatga ega?
     
142. 
     Olmoshlarning tuzilishi.
     
143. 
     Pronominalizatsiya.
     
144. 
     Kishilik va ko`rsatish olmoshlarining farqi.
     
145. 
     Olmosh so`z turkumiga yangicha qarashlar.
     
146. 
     Olmoshlarda lug`aviy shakllar.
     
147. 
     Ravish va uning umumiy grammatik ma’nosi
     
148. 
     Ravishda derivatsiya, transpozitsiya, konversiya va relyatsiya.
     
149. 
     Ravishning lugaviy-ma`noviy guruhlari
     
150. 
     Ravishning lug`aviy shakllari xususiyatlari.
     
151. 
     Ravishning sintaktik imkoniyatlari.
     
152. 
     Yordamchi so`z va uning umumiy grammatik ma’nosi
     
153. 
     Yordamchi so`zning ma`noviy guruhlari.
     
154. 
     Ko`makchi. Bog`lovchi. Yuklama
     
155. 
     Yordamchi so`zlarning sintaktik imkoniyatlari
     
156. 
     So‘z-gapning ma’noviy guruhlarinin sanang
     
157. 
     So‘z-gapning umumiy, oraliq, xususiy grammatik ma’nolari.
     
158. 
     Modal so‘z-gapni tavsiflang.
     
159. 
     Undov so‘z-gapni tavsiflang.
     
160. 
     Tasdiq /inkor so‘z-gapni tavsiflang.
     
161. 
     Taklif /ishora so‘z-gapni tavsiflang.
     
162. 
     Leksemalarning qaysi qirralari orqali tasniflar hosil qilish mumkin?
     
163. 
     Ma’noviy belgisiga ko`ra so`zlar qanday turkumlanadi?
     
164. 
     Leksemalar morfologik tasnifga ko`ra necha tipga ajratiladi? Ular qaysilar? Har birini izohlang.
     
165. 
     Leksemalar sintaktik tasnifida ko`proq ularning qaysi jihatlari inobatga olinadi?
     
166. 
     O`zbek tilshunosligida fe’l so`z turkumining tutgan o`rni