Maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot insti­tuti

3-rasm. Uyum va handaklarning joylashuv sxemasi:
1 - suv oqadigan ariqchalar; 2 - yer ustki sig‘imi; 3- chuqurcha; 4 yo‘lak; В-balandligi; Ш-eni; Д-uzunligi; Г-chuqurligi.

So‘ngra uyum va handaklarning sig‘imi aniqlanadi (tonnada). Buning uchun mahsulotning hajmiy og‘irligi uyum yoki handaklarning hajmiga ko‘paytiriladi.

Mahsulotlarning hajmiy og‘irligi ularning turiga, naviga va yetishtirish sharoitiga bog‘liq bo‘ladi. Quyida sabzavotlar hajmiy og‘irligining taxminiy qiymati keltirilgan (t/m³):
3-jadval

Sabzi: qum qobig‘isiz qum qobig‘i bilan (qumning og‘irligini hisoblamay)	0,55-0,57 0,38-0,42
Lavlagi	0,55-0,65
Piyoz	0,55-0,60
Sarimsoq piyoz	0,41-0,43
Karam	0,33-0,50

Yer maydonini hisoblashda uyumlar orasidagi masofa hisobga olinadi: bir tarafi 6 m, boshqa tarafi esa - 8 m. Bu ularni yopish uchun va suv oqadigan ariqchalar uchun kerak. Har bir juft uyumlar orasida 2 m enlik bo‘sh maydon bo‘ladi. Shunday ekan, uyumning bir tomonida 4 m, boshqa tomonidan esa 3 m yo‘lak qoladi. Handaklarni yopish uchun chuqurdan chiqqan tuproqdan foydalaniladi, shuning uchun handaklar orasidagi masofa 4 va 6 m qoldiriladi. Vaqtinchalik ombor kvartallari orasida yo‘l kengligi 8-10 m. dan bo‘ladi.

Uyumlarning uzunligi kartoshka uchun 10-20 m, sabzi uchun 3-7 m bo‘ladi. Uyum balandligi uning kengligaga yoki burchagining tabiiy qiyaligiga bog‘liqdir. Kartoshkada u 40-45° С teng.
Saqlanuvchanligi yuqori bo‘lgan ildizmevalar uchun janubiy va g‘arbiy tumanlarda uyum kengligi 1-2 metrgacha, balandligi esa 0,5-0,8 m; markaziy va shimoliy tumanlarda uyum kengligi 1,5-2,0 m, balandligi esa 1 m bo‘ladi.
Karamni oziq-ovqat maqsadida janubiy va g‘arbiy tumanlarda kengligi 1 m va 0,5-0,7 m balandlikda, markaziy mintaqada kengligi 1,5-2,0 m, balandligi 1 m uyumlarda saqlanadi.
Somonning sarfi esa yopilayotgan qatlamning qalinligiga bog‘liq. U yoki bu iqlimiy zonadagi somon qatlamining qalinligani bilgan holda, ularning aniq sarfini hisoblash mumkin. Ammo bu hisoblar juda katta bo‘ladi. Odatda uyumning yer ustki qismida joylashgan 1 t ildizmeva uchun 0,1 (1 ts), karam uchun - 0,15 t (1,5 ts) somon sarflanadi; handaklar uchun - 0,05 t (0,5 ts) somon sarf bo‘ladi. Uyum va handaklarni yopishda ustki qatlami — somon, tuproq qalinligi — mahsulot saqlanayotgan sharoitda tuproqning muzlash qalinligidan kam bo‘lmasligi shart. Bunda somonning qalinligi 10 sm, tuproq qalinligi 20 sm ga to‘g‘ri kelmog‘i kerak.
4-jadval