Maxsus ta’lim vazirligi a. A. Safoev

Mashinasozlikda aniqlikka erishish usullari.

Tayyorlamaga ishlov berishdagi berilgan aniqlikka ikkita bir-biridan tamoyilli farq qiladigan usullar orqali erishish mumkin: sinovli yurishlar va o’lchovlar hamda sozlangan dastgohlarda o’lchamlarni avtomatik olish usullari.
Sinovli yurishlar va o’lchovlar usulida dastgohda o’rnatilgan tayyorlamani ishlov beriladigan yuzasiga kesuvchi asbob keltiriladi va tayyorlama yuzasini qisqa qismidan sinov qirindisi qirqiladi. So’ngra dastgoh to’xtatiladi, olingan o’lcham sinovli o’lchanadi, uni chizmadagisidan og’ish kattaligi aniqlanadi va dastgoh limbi yordamida asbob holatiga tuzatish kiritiladi.
So’ngra yana tayyorlama qisqa qismiga sinov ishlov berish amalga oshirilib, olingan o’lcham yana o’lchanadi va kerak bo’lsa asbobni holatiga yangi o’zgartirish kiritiladi. Shunday qilib, sinovli yurishlar va o’lchovlar orqali talab etilayotgan o’lchamni olish uchun asbobni tayyorlamaga nisbatan to’g’ri holatga o’rnatiladi. Bulardan so’ng tayyorlamani butun uzunligi bo’yicha ishlov beriladi. Keyingi tayyorlamaga ishlov berishda asbobni sinovli yurish va o’lchovlar orqali o’rnatish jarayoni yana qaytariladi.
Sinovli yurish va o’lchovlar usulida ko’pincha belgilar qo’llaniladi. Bu holda birlamchi tayyorlama yuzasiga maxsus asboblar yordamida (chizg’ich, shtanginreysmum va boshqalar) bo’lajak detal konturi, bo’lajak teshiklar markazlari holatini yoki o’yiqchalar konturlarini ko’rsatuvchi ingichka chiziqlar chiziladi. Ishlov berish jarayonida ishchi asbob kesuvchi tig’ini harakat
yo’nalishini shu chiziqlar bo’yicha amalga oshirish orqali tayyorlashdagi talab etilgan yuza shaklini chiqishini ta’minlaydi.
Sinovli yurish va o’lchovlar usuli qator afzalliklarga ega:
-noaniq dastgohda ham yuqori aniqlikka erishish mumkin;
-mayda tayyorlamalar partiyasiga ishlov berishda kesuvchi asbobni yeyilishini olinadigan o’lcham aniqligiga ta’siri yo’q qilinadi;
-noaniq tayyorlamada quyimni to’g’ri taqsimlash orqali brak chiqishini oldini oladi;
-ishchini murakkab, qimmat turuvchi turli moslamalarni tayyorlashdan ozod
qiladi.
Shu bilan birga, sinovli yurish va o’lchovlar usuli bir qator jiddiy
kamcxiliklarga ham ega:
-ishlov berishni erisxiladigan aniqligini olinadigan qirindini minimal qalinligiga bog’liqligi;
-ishchi aybi bilan brak paydo bo’lishi ehtimoli yuqoriligi;
-ishlov berishni past unumdorligi;
-detalga ishlov berish tannarxini yuqoriligi.
Bu kamcxiliklarni inobatga olgan holda, sinovli yurish va o’lchov usuli asosan donalab va mayda seriyali ishlab chiqarishda qo’llaniladi.
Sozlangan dastgohlarda o’lchamni olishni avtomatik usulida sinovli yurish va o’lchovlar usulidagi kamcxiliklar bo’lmaydi.
Tayyorlamalarga o’lchamlarni avtomatik olish usulida ishlov berishda dastgoh birlamchi shunday sozlanadiki, bunda tayyorlamani talab etilayotgan aniqligiga, ishchini malakasi va e’tiboriga deyarli bog’liq bo’lmagan holda avtomatik tarzda erisxiladi.

2.1- rasm. O’lchamlarni avtomatik olish usuli bilan tayyorlamalarga ishlov berish

Tayyorlama 2 “a” va “b” o’lchamlarga frezalashda, frezerli dastgoh stoli balandligi bo’yicha birlamchi shunday o’rnatiladiki, bunda qisqichlarni qo’zg’almas siquvchi elementni tayanch yuzasi frezani aylanish o’qidan K=Dfr
/2+a masofaga orqada qoladi. Shuningdek freza 3 ni yon yuzasini stolni ko’ndalang siljitish orqali qisqichni qo’zg’almas elementini vertikal yuzasidan “b” masofaga uzoqlashtiriladi (2.1 a -rasm).
Dastgohni bunday birlamchi sozlashni sinovli yurish va o’lchovlar usulida bajariladi. Bunday sozlashdan so’ng tayyorlamani barcha partiyalarga oraliq o’lchovlarsiz (bundan tanlama nazorat o’lchovlari mustasno) va dastgoh stolini ko’ndalang va vertikal yo’nalishlarda qo’shimcha siljitishlarsiz ishlov beriladi. Ishlov berish jarayonida “K” va “B” o’lchamlar o’zgarmasligi sababli, ishlov berilayotgan tayyorlamani “a” va “b” o’lchamlari aniqligi, dastgohni shunday sozlashda ishlov berilayotgan barcha tayyorlamalar uchun bir xilligi saqlanib qolinadi.
Shunga o’xshash tayyorlama 2 yon yuzasiga ishlov berishda tayyorlamani “a” o’lchami keskich 3 siljishini cheklovchi tayanch 4 yuzasidan mahkamlovchi moslama yonigacha bo’lgan “C” masofa hamda tayanch 4 yuzasidan keskich tig’i uchigacha bo’lgan “b” masofa bilan aniqlanadi (2.1 b -rasm). Dastgohni birlamchi
sozlashda o’rnatiladigan bu o’lchamlarning doimiyligida ishlov berilayotgan tayyorlamani “a“o’lchami o’zgarmay turadi.
Demak, sozlangan dastgohlarda o’lchamlarni olishni avtomatik usulini qo’llashda talab etilayotgan aniqlikni ta’minlash vazifasi ishchidan dastgohni birlamchi sozlaydigan sozlovchiga, maxsus moslama tayyorlovchi asbobsozga hamda texnologik asoslar va tayyorlama o’lchamlarini belgilovchi, uni o’rnatish va mahkamlash usulini, moslamani kerakli konstruksiyasini aniqlovchi texnologga o’tadi.
O’lchamlarni avtomatik olish usulini afzalliklari quyidagilar:
-ishlov berish aniqlitgini oshish va brakni kamayishi;
-ishlov berish unumdorligini oshishi;
-ishcxilar malakasidan ratsional foydalanish;
-ishlab chiqarish samaradorligini oshishi.
Sozlangan dastgohlarda o’lchamlarni avtomatik olish usulini bunday afzalliklari uni zamonaviy seriyali va ommaviy ishlab chiqarish sharoitlarida keng qo’llanishini belgilab beriladilar.

3.