Maxsus son [2]. 022 O‘zbekiston qishloq va suv xo‘jaligi

Maxsus son [2]. 2022
55
O‘ZBEKISTON QISHLOQ VA SUV XO‘JALIGI
ган даражадаги қарши кураш тадбирларини мева биотопида 
қўллаш туфайли ҳосилни ҳимоя қилиш тадбирларини ишлаб 
чиқиш топширилган.
Бу борада олиб борилаётган илмий тадқиқотлар на-
тижаси, мева дарахтлари, жумладан, данаклилар турлари 
биотопидаги зараркунандалардан, тарқалган ареалла-
ри келтирадиган зарар мезони бўйича тенг қанотлилар 
(Homoptera)
гуруҳи, ширалар 
(Aphididae) 
оиласига мансуб 
шафтоли шираси (Myzodes persicae Sulz.), катта шафтоли 
тана шираси (Pterochloroides persicae Chol.), ўрик-қамиш 
шираси (Hyalopterus pruni geoffr.) турларига қарши кураш 
тадбирларини ташкиллаштириш тақозо этилди. Мевалардан 
ўрикда ўрик-қамиш шираси, шафтолида шафтоли шираси ва 
катта шафтоли тана шираси эрта баҳордан кўпайиб, вақтида 
тавсия этилган қарши кураш тадбирлари олиб борилмаган 
жойларда меванинг асосий қисмига зарар келтирганлиги 
ҳисобга олинди.
Ҳудуд шароитида кузатувлар олиб борилган 2021 йил 
апрел ойи биринчи ўн кунлиги давомида ҳаво ҳарорати 14,3
0
С
ва 2022 йили 18,2
0
С
га кўтарилиши ойнинг биринчи ўн кун-
лигидан бошлаб ўрик баргларида 3,6-10,5 дона ўрик-қамиш 
шираси кўпайишни бошлашга, ойнинг иккинчи ва учинчи ўн 
кунлигида ҳароратнинг 17,2-19,1
0
С
кўтарилиши зараркунанда 
авлодларининг фаол даражада кўпайиши ва ўртача 53,6-
225,4 донагача учраган барглар ҳисобга олиниб, кимёвий 
кураш тадбирлари олиб борилди.
Шафтоли шираси ривожи учун мақбул агроиқлим шароити 
2021 йили ҳисобга олинган бўлса, 2022 йил давомида май ойи 
иккинчи ўн кунлигида шафтоли баргларида ўртача 19,6 дона 
учраб, катта зарар келтириб, июнь ойигача фаол даражадаги 
ривожланиш кузатилди. Натижада, ширалар турлари ривож-
ланиш динамикаси, сонини бошқаришда энтомофагларнинг 
аҳамияти катта бўладиганлигидан далолат бериб, ҳудуд 
шароитида ўрикнинг эртаги навлари гуллаши ҳисобга олиниб, 
биолабораторияда кўпайтирилган олтинкўз тарқатилди. 
Ҳудуд шимолий туманларида 2020 йил 14 мартда, 2021 
йил 6 апрелда ва 2022 йили 16 мартда ўриклар гуллашини 
бошлаган муддатлари белгиланиб, ўрик-қамиш шираси она-
лик зоти ҳаракатни бошлаган мева дарахтларига олтинкўз 
энтомофаги тарқатилиб, биологик самарадорлиги ҳисобга 
олинди.
Ўрикнинг 1 баргда ўртача 15,4-21,3 дона ўрик-қамиш 
шираси ривожланган мева дарахтларига биолабораторияда 
урчитилган олтинкўз кушандаси етук зоти, тухум ва қуртлари 
тарқатилганда, сўнгги 10-куни биологик самарадорлик 44,8-
74,4%, 30 кун ўтгач 69,7-85,6% зараркунандалар йўқ этилди. 
Шафтоли баргларида ривожланган шафтоли шираси сони 
бир баргда 11,4-14,1 донага етганда гектарига 500-2000 дона 
тарқатилган олтинкўзнинг 10-30 кун давомидаги биологик 
самарадорлиги 35,6-85,6%, ташкил қилиб далада вегетация 
даври охиригача шираларнинг қайта кўпайиши кузатилмаган 
ҳолда ҳосил тўла ҳимоя қилиб қолинди. 
Натижа шуни тақозо этадики, ўрикнинг гуллаши, шаф-
толининг барглар пайдо этишидан кечикмасдан олтинкўз 
тарқатилганда зараркунандалар сонини бошқаришда ва 
келтирадиган зарар мезони олдини олишдаги асосий омил 
ҳисобланади. Энтомофаг шираларига қарши эрта баҳорда 
тарқатилганда, зараркунанда сонини камайтиришдан 
ташқари, ширалар ёзги тиним даврига кетганга кадар табиий 
популяцияси кўпайиши фаоллашиб, сўнг эса бошқа стаци-
яларга миграция қилади. Тавсия ишлаб чиқаришга жорий 
этилганда, қўлланилган модданинг ҳар йили ортиб бориши 
билан муваффақиятли биологик, хўжалик ва иқтисодий са-
мара бераётганлиги аниқланди.