Maxsus son [2]. 022 O‘zbekiston qishloq va suv xo‘jaligi

Maxsus son [2]. 2022
12
O‘ZBEKISTON QISHLOQ VA SUV XO‘JALIGI
хўжалиги тараққиётининг янги даврида алоҳида аҳамият 
касб этади [2, 6].
Суғориладиган ерлардан йил давомида узлуксиз фойдала-
ниб, бир йилда икки марта дон ҳосили етиштиришда асосий 
экин сифатида етиштирилган кузги буғдойни озиқлантиришда 
қўлланилган минерал ўғитлар қолдиқларидан самарали фой-
даланишда анғизида такрорий экин сифатида тариқ ва мош 
минерал ўғитлар қўлланилмасдан етиштирилиши самарали 
тадбир бўла олади [2, 3, 5, 6].
Тадқиқот услублари.
Илмий тадқиқот ишлари 2012-
2014 йилларда Косон туманидаги “Қулманов Умир” фермер 
хўжалигида ўтказилган бўлиб, дала тажрибалари бир ярус-
да тўрт қайтариқда олиб борилди. Барча тадқиқот ишлари 
Б.А.Доспеховнинг [4] “Методика полевого опыта” услубияти 
бўйича ўтказилди.
Тадқиқот натижалари.
Кузги буғдойни озиқлантиришда 
қўлланилган минерал ўғитларнинг тупроқдаги қолдиқларининг 
анғизида ёзнинг иккинчи ярми мобайнида такрорий экин си-
фатида етиштирилган мош ҳосилдорлигига кейинги таъсири 
асосий экинни (кузги буғдой) озиқлантиришда қўлланилган 
минерал ўғитлар меъёрлари ва нисбатларининг кейинги таъ-
сирига мутаносиб ҳолда ижобий таъсир этишлиги аниқланди.
Ҳаттоки минерал ўғитлар меъёрлари ва нисбатлари тавсия 
(N
180
P
90
K
60
) этилгандагидан камайтирилиб, (N
150
P
75
K
50
) кузги 
буғдойга қўлланилганида ҳам тупроқдаги қолдиқларининг 
такрорий экин сифатида етиштирилган мош ҳосилдорлигига 
кейинги таъсирида ўғитсиз назорат вариантидагига нисбатан 
2 ц/га гача ошиши аниқланди (1-жадвал, 2-расм).
Минерал ўғитлар меъёрлари ва нисбатлари тавсия этил-
гандагига нисбатан N
30
P
15
K
10
гача оширилиб, кузги буғдойга 
қўлланилгандаги тупроқдаги қолдиқларининг кейинги таъси-
рида мошнинг дон ҳосилдорлиги 5,3 ц/га гача ошиши маълум 
бўлди. 
Бироқ тажрибаларимизда азот миқдори фақат 210 кг/га 
гача оширилиб, фосфорли ва калийли ўғитлар меъёрлари 
ва нисбатларининг янада оширилгани ҳолда тажрибалар 
давом эттирилганда фосфорли ва калийли ўғитларнинг 
тупроқдаги қолдиқларининг кейинги таъсири такрорий экин 
сифатида етиштирилган мош ҳосилдорлигини янада оши-
риши аниқланиб, мош ҳосилдорлиги NPK қўлланилмаган 
назорат вариантидагига нисбатан 7,0-8,7 ц/га гача ошишини 
кўрсатди.
Шунинг учун ҳам суғориладиган ерлардан йил давомида 
узлуксиз фойдаланиб, бир йилда икки марта дон ҳосили 
етиштиришда қўлланилган минерал ўғитлар ва суғориладиган 
ерлар самарадорлигини оширишнинг энг муҳим ички имко-
ниятларидан бири асосий экин сифатида етиштириладиган 
кузги буғдойни фосфорли ва калийли ўғитларнинг тавсия 
этилган меъёридагига нисбатан фосфорли ўғитларни 60 кг/
га гача, калийли ўғитларни эса 40 кг/га гача оширилишини 
истиқболли тадбир деб ҳисоблаш мумкин.
Минерал ўғитларнинг тавсия этилган меъёри ва нисбати 
(N
180
P
90
K
60
) кузги буғдойдан 60 ц/га дон ҳосили етиштиришга 
мўлжалланган. Чунки кузги буғдойнинг ҳар бир центнери ўрта 
ҳисобда 3 кг азот, 1,5 кг фосфор ва 1 кг калий ўзлаштиради. 
Бироқ, тажрибаларимиз натижалари бўйича кузги буғдой 
минерал ўғитларнинг тавсия этилган меъёри ва нисбати 
таъсирида (N
180
P
90
K
60
) ўртача дон ҳосилдорлиги 67,3 ц/
га ташкил этгани ҳолда, N
210
P
105
K
70
меъёрда ва нисбатда 
қўлланилганда тавсия этилган меъёр ва нисбатдагига нис-
батан 4,0 ц/га, N
210
P
120
K
80
қўлланилганда 8,6 ц/га; N
210
P
135
K
90
қўлланилганда 10 ц/га, N
210
P
150
K
100
қўлланилганда 13,1 ц/га 
ошиши аниқланди. Бундай ҳолат суғориладиган ерлардан 
йил давомида узлуксиз фойдаланиб, бир йилда икки марта 
дон ҳосили етиштиришда оширилиб қўлланилган минерал 
ўғитлар меъёрлари ва нисбатларининг нафақат кейинги 
таъсири, балки кузги буғдой ҳосилдорлигига тўғридан-тўғри 
таъсири ҳам юқори бўлишлигини кўрсатди.
1-жадвал.