Maxsus son [2]. 022 O‘zbekiston qishloq va suv xo‘jaligi



Download 3,43 Mb.
Pdf ko'rish
bet28/196
Sana29.09.2022
Hajmi3,43 Mb.
#850721
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   196
Bog'liq
махсус сон 2

Нуриддин МИРЗАЕВ, 
қ.х.ф.ф.д., 
Жанубий деҳқончилик илмий-тадқиқот институти,
Шахноза ҲАЗРАТҚУЛОВА, 
қ.х.ф.ф.д., доцент, 
Гуллола БЕРДИЕВА, 
магистрант, 
“ТИҚХММИ” МТУ Қарши Ирригация ва 
агротехнологиялар институти

1-жадвал.
Соя навларининг шохлари сонига азотли ўғитлар меъёрининг 
таъсири
Вариант
лар
Нав
лар
Ўр
та
ча шо
хлар 
сони, дона
Назорат вариантга 
нисбатан фарқи
N
60
 вариантга 
нисбатан фарқи
N
90
 вариантга 
нисбатан фарқи
N
120
 вариантга 
нисбатан фарқи
Назорат
Амиго
3,9
Селекта-201
3,4
Тўмарис
-
МАН
-60
4,1
Ойжамол
4,8
N
60
кг/га
Амиго
4,5
0,6
Селекта-201
3,9
0,5
Тўмарис
-
МАН
-60
4,4
0,2
Ойжамол
5,0
0,3
N
90
кг/га
Амиго
5,1
1,1
0,6
Селекта-201
4,3
0,9
0,5
Тўмарис
-
МАН
-60
4,9
0,7
0,5
Ойжамол
5,4
0,6
0,4
N
120
кг/га
Амиго
5,4
1,5
0,9
0,3
Селекта-201
4,7
1,3
0,8
0,4
Тўмарис
-
МАН
-60
5,3
1,2
1,0
0,5
Ойжамол
5,9
1,1
0,9
0,5
N
150
кг/га
Амиго
5,8
1,9
1,3
0,7
0,4
Селекта-201
5,2
1,8
1,3
0,8
0,5
Тўмарис
-
МАН
-60
5,6
1,5
1,2
0,8
0,3
Ойжамол
6,5
1,7
1,4
1,1
0,6
АДАБИЁТЛАР
1. Абитов И.И. Влияние норм азота на урожайность и сество зерна сои сорта «Нафис». Актуальные вопросы развития 
аграрной науки в современных экономических условиях. 2015. – С.53. 
2. Иминов А., Намозов Ф. Соя етиштириш агротехникаси // “Агро илм”, 2018. №2 [52], – Б. 29-30. Атабаева Х.Н., Ачилов 
Ф. Соянинг фотосинтетик фаолиятига микроўғитларнинг таъсири // “Қишлоқ хўжалиги экинларини етиштиришда долзарб 
масалалар ва уни ривожлантириш истиқболлари” мавзусидаги халқаро илмий-амалий конференцияси материаллари 
тўплами, Тошкент, 2020. – Б. 373-376. 4.
3. Саимназаров Ю.Б., Шадиева Г.М. Соянинг ўртапишар навларининг ўсиш динамикаси // ТошДАУ “Селекция ва 
уруғчиликда инновацион технологияларнинг истиқболлари ҳамда ноқулай омилларга бардошли ашёлар яратишнинг на-
зарий ва амалий асослари”. Республика илмий-амалий конференцияси материаллари тўплами. Тошкент, 2017. – Б. 22-23.


Maxsus son [2]. 2022
18
O‘ZBEKISTON QISHLOQ VA SUV XO‘JALIGI
UO’T: 631.633.18.581.19
SOYA SELEKSIYASIDA BOSHLANG‘ICH MANBALARNI 
O‘RGANISH NATIJALARI
Annotatsiya: 
Maqolada soya seleksiyasi bo‘yicha o‘tloqi-botqoq tuproqlar sharoitlarida o‘tkazilgan tadqiqot natijalari 
bayon etilgan bo‘lib, ko‘p yillik kuzatishlar tahlil etilgan.
Аннотатция: 
В статье описаны результаты исследований по селекции сои в условиях лугово-болотных почв, 
проанализированы многолетние наблюдения. 
Annotation: 
The article describes the results of the research on soybean selection in the conditions of meadow-swamp 
soils, and analyzes long-term observations.
Hozirgi vaqtda yurtimizda donli, dukkakli, moyli ekinlarga katta 
e’tibor qaratilib ekin maydonlari kengaytirilmoqda. Dehqonchilikni 
rivojlantirish va yеrdan unumli foydalanish uchun katta 
imkoniyatlar ochildi. Bugungi kunda eng asosiy muammolardan 
biri bu oqsil masalasi, ya’ni insoniyatni oqsilga bo‘lgan talabini 
qondirish. Bu masalani yеchishda dukkakli don ekinlaridan soya 
o‘simligining ahamiyati katta. 
Soya donining tarkibida 30-52% oqsil, 17-27% moy va 20% 
karbon suvlari mavjud. Soya ekinining yеr yuzida ko‘p tarqalishi 
donining va oqsilining sifatliligi bilan bog‘liqdir. Doni tarkibidagi 
oqsil, moy va boshqa muhim organik va ma’dan moddalarning 
miqdori va nisbati uni har xil tarmoqlarda qo‘llashga imkon 
beradi. Soya donidan moy, margarin, pishloq, sut, un, qandolat 
mahsulotlari, konservalar ishlab chiqariladi. Yer yuzida ishlab 
chiqarilayotgan o‘simlik moyining 40% ini soya moyi tashkil 
qiladi [1, 2].
Aksariyat rayonlashtirilgan navlarning salohiyatli hosildorligi 
3-4 t/ga; O’rta Osiyo mamlakatlarida sug‘oriladigan sharoitda 
3,5-4 t/ga. 
Soya ekinining hosildorligi quyidagi ko‘rsatkichlar bilan 
ta’minlanadi: maydon birligidagi o‘simliklar soni, o‘simlikda 
dukkaklar soni, donning soni va 1000 donining vazni, ya’ni 
navning hosildorligi o‘simliklarning mahsuldorligi (o‘rtacha bir 
o‘simlikning hosili) va maydondagi ekin (ko’chat) qalinligiga 
bog‘liq. [3].
Seleksionerning vazifasi navni mahsuldorligini ko‘tarish. 
Shuning uchun geterogen populyatsiyalarida mahsuldorlika 
qaratilgan yakka tanlashni nasldan naslga kuchli irsiy 
o‘tkazuvchanlik qobilyatli va modifikatsion o‘zgaruvchanlik 
imkoniyati past (kam) ko‘rsatkichlarga qarab o‘tkazish kerak. Bu 
ko‘rsatgichlar quyidagilardir: o‘simlik bo‘yi, bo‘g‘im oralarining 
uzunligi, asosiy (bosh) poyasidagi bo‘g‘imlar soni, dukkakdagi 
urug‘ soni, 1000 urug‘ining vazni va hosilning indeksi.
Yangi navlarni yaratish uchun dastlabki shakllarning 
shakllantirilishi va tanlashni imkoniyati boricha bir tekis sharoitda 
o‘tkazish lozim. Duragaylashda ota-ona shakllarining birida 
yuqori darajada ajralib turgan ko‘rsatkichni ikkinchisida bu 
kursatkichning o‘rtacha rivojlanganligi bilan to‘ldirish kerak. 
Seleksion ashyoni baholashni belgilar majmuasiga qarab 
o‘tkazish lozim, chunki bir ko‘rsatkichni maksimal namoyon 
bo‘lishi odatda ikkinchisining minimal namoyon bo‘lishi bilan 
bir vaqtda o‘tadi. Soya seleksiyasi qishloq xo‘jalik ekinlarining 
Davlat Nav Sinov komissiyasi va O‘zShITI tomonidan ishlab 
chiqilgan tavsiyanomalar, dala tajriba metodikasi asosida olib 
borildi [4,5].
Kolleksiya ko‘chatzorida har bir nav namuna uchun ekin 
maydoni 1,8 m
2. 
(takroriysiz). Tahlilga 5 tadan o‘simlik olindi. 
Seleksiya ko‘chatzorida har bir nav namunasi uchun ekin 
maydon 3,6 m
2
(takroriysiz). Tahlilga 5 tadan o‘simlik olindi. 
Duragay ko‘chatzorida soyaning yangi navlarini yaratishda asosiy 
qo‘llanma yakka va yalpi tanlov geografik kelib chiqishi turlicha 
bo‘lgan tur va turkumlari chatishtirildi. 
Nazorat ko‘chatzorida har bir nav namuna uchun ekish 
maydoni 25 m
2
bo‘lib juft standart uslubi bo‘yicha ekildi. Nav tanlov 
ko‘chatzorining har bir nav namunasi uchun ekin maydoni 50 m
2
bo‘lib 4 ta qaytariqda olib borildi. Barcha ko‘chatzorlar uchun 
nazorat qilib soyaning rayonlashgan o‘rtapishar “O‘zbek-2” va 
kechpishar “O‘zbek-6” navlari ekildi. Ekish miqdori 1 ga hisobiga 
60 kg, qator oralig‘i 60 sm o‘simliklar oralig‘i 10sm , har bir uyada 
2 tadan urug‘. 
O‘simlikning o‘suv davrida nav sinov komissiyasi tomonidan 
ishlab chiqarilgan qo‘llanma asosida barcha fenologik kuzatishlar 
olib borildi. Shu jumladan, o‘simlikning unib chiqishi, shoxlanishi, 
gullashi, dukkaklashi va pishish davrlari qayd etildi. Pishish 
davrida biometrik tahlil uchun soyaning har bir nav namunasidan 
5 tadan o‘simlik olindi. Bu tahlilda nav namunalarning o‘suv davri, 
bo‘yi, pastki dukkak joylanishi, shoxlar soni, bir o‘simlikda dukkak 
soni, bir o‘simlikdagi don vazni, 1000 ta don og‘irligi aniqlandi. 
O‘rganishlar mobaynida qimmatli xo‘jalik belgi-xususiyatlari 
ko‘rsatkichlari bo‘yicha eng yuqori bo‘lgan soyaning 26 ta nav 
namunalari tanlab olindi.
Kolleksiya ko‘chatzorida nazorat sifatida foydalanilgan 
soyaning o‘rtacha kechpishar “O‘zbek-2” navining o‘suv davri-132 
kun, o‘simlik bo‘yi 128 sm, pastki dukkaklarinig joylanishi ildiz 
bo‘g‘inidan 13 sm yuqori, bir o‘simlikdagi shoxlar soni 2 dona, 
bir o‘simlikdagi dukkaklar soni 85 dona, bir o‘simlikdagi donlar 
vazni 21,6 gr, 1000 don vazni esa 153,0 g. ni tashkil qildi. Soya 
kolleksiya ko‘chatzoridan tanlab olingan barcha navnamunalari 
tik o‘suvchan bo‘lib, mexanizm yordamida yig‘ishtirib olishga to‘la 
moslashganligi aniqlandi.
Soyaning mahalliy hamda xorijiy kolleksiya ko‘chatzorlaridan 
keltirilgan soya nav-namunalarini o‘suv davrlari o‘rganilganda, 
K-19, I-512829, 2008, 514505, 9206, 5180, I-518751, (AQSh), 
SNTilin43(021), SH
2
Gh
113
i(001) (Koreya) 128859, I-0128850, 
(VNIIMK) K-19 (Odessa) 6439 (Moldova) 9167 (Krasnodar) 
nav-namunalari 110-120 kunda pishib еtilib ertagi o‘rtapishar 
bo‘lgani kuzatilgan, 6402 (O‘zbekiston) 521857 6248/1, K-9195, 
537071. 9206 (AQSh), 5280 (XXR), 1023 (Uzoq Sharq) 
9601 (Moldova),SN-17-1168 (029), SN-14-43(292) (Koreya) 
navnamunalar 121-130 kun o‘rtipishar bo‘lgani kuzatildi. K-7, 
K-26, 9206, (AKSh), SN-12-40(030) (Koreya) nav namunalari 
131-135 kunda pishib yеtilib o‘rtacha kechpisharligi aniqlandi. 
Kolleksiya ko‘chatzorida nazorat sifatida foydalanilgan soyaning 
o‘rtacha kechpishar “O‘zbek-2” navining o‘suv davriga nisbatan 
o‘rganganimizda 3 dona, ya’ni 11,5% nav namunalari o‘rtagi 
kechpishar qolgan 14 dona, ya’ni 53,8% navnamuna ertagi 
o‘rtapishar, hamda 11 dona, ya’ni 42,3% ni tashkil qilib, nazorat 
navga nisbatan 5 -12 kun erta pishishi aniqlandi.



Download 3,43 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   196




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish