Maxsus pedagogika

Ko‘rsatmali  uslublar
0 ‘qitishning ko‘rsatmali uslublari 
0
‘quvchilarga kuzatishlar asosida bilim 
olish  imkonini  beradi.  Kuzatish  hissiy  tafakkuming  faol  shaklidir,  bundan 
boshlang‘ich sinflarda keng foydalaniladi. Atrof-borliqdagi narsa va hodisalar, 
ulaming  turli-tuman  modellari  (har  xil  tipdagi  ko‘rsatm aqo‘llanmalar) 
kuzatish  obyektlari  hisoblanadi.  0 ‘qitishning  ko‘rsatma)i  uslublarini 
o‘qitishning og‘zaki uslublaridan ajratib bo‘lmaydi. Ko‘rsatma qo‘llanmalarni 
namoyish  qilish  har  doim 
0
‘qituvchining  tushuntirishlari  bilan  birgalikda 
olib  boriladi.
Yordamchi  maktabda  ta’lim  berishda  ko‘rgazmalilik  o‘quv  materialini 
mustahkam  va  ongli  o‘zlashtirish  shartlaridan  biri  hisoblanadi.  Bundan 
tashqari, ko‘rgazma]ilik o‘quvchilarning nutqi va tafakkuridagi nuqsonlarni 
tuzatishda zaruriy  shart  hisoblanadi.
Ko‘rgazmalardan  foydalanib,  maktab  bir  tom ondan  o ‘quvchilarda 
o‘zlarini qurshab turgan dunyo haqida aniq tasawurlami vujudga keltirishni
86

---

ta’minlab borsa, ikkinchi tomondan, bolalarni real dunyoda kuzatilayotgan 
aloqa  va  m unosabatlarni  ifodalash  uchun  til  vositalaridan  (so ‘z, 
jumlalardan)  to ‘g‘ri  foydalanishga  o ‘rgatadi.
Yordamchi maktabda pedagogikada ma’lum bo‘lgan hamma ko‘rgazmali 
vositalar:  natural  ko‘rgazmalilik,  tasviriy ko‘rgazmalilik  (rasmlar,  mulyajlar, 
diapozitivlar,  kinokartinalar),  so‘z  ko‘rgazmaliligi  va  ramzli  ko‘rgazmalilik 
(suratlar,  chizmalar,  jadvallar,  diagramrnalar)dan  keng  foydalaniladi.
Quyi  sinflarda  narsalar,  hodisalar  ustida  tasawurlami  vujudga  keltirish 
uchun natural va tasviriy ko‘igazmalilikdan keng foydalanilsa, yuqori sinflarda 
tasviriy va ramziy ko‘rgazmalardan foydalaniladi, chunki bola rivojlanishining 
dastlabki  bosqichlarida  mavhum  materialni  faqat  aniq,  ko‘rsatmali  material 
orqali o‘zlashtirishga qobiliyatli  boiadi.
Yordamchi  maktablarda  ta’lim  berishda  ko‘rgazmalilikni  o ‘quvchi- 
laming  amaiiy  faoliyatlari  bilan  bog‘lash  juda  muhim.  Shuning  uchun 
ko‘pgina fan darslarida bolalar o‘rganilgan narsalarni yasaydilar yoki rasmini 
solish bilan tasvirlaydilar,  ularning mehnati maktab hovlisida hamda sinfda 
tashkil  qilinadi.
0 ‘quv kinosi va diafilmlami ko‘rsatish ham ta’limning ko‘rgazmalilik usuliga 
kiradi.  Kinofilmni ko'rsatishdan oldin o'quvchilaiga qator savollar berish kerak. 
Bolalar filmni  ko‘rish jarayonida  ularga javob topishlari  aru r.
Sayohat ham ko'rgazmali usulga kiritiladi.  Uning afzalligi shundaki, bolalar 
sayohatda narsalarni tabiiy vaziyatda o'rganadilar. Sayohat 
0
‘qituvchi tomonidan 
yaxshi o‘ylanib, yaxshi tayyorlanilsa va uyushtirilsagina samarali boiadi. 0 ‘qituvchi 
sayohatning  maqsadini,  uning  o‘quv  materialini  o‘rganishdagi  ahamiyatini, 
shuningdek, uning tarbiyaviy ahamiyatini aniq tasawur etishi kerak. Sayohatni 
o‘tkazishdan oldin suhbat o‘tkazib, bolalardan kuzatiladigan obyektdan ularga 
nima  ma’lum  ekanligini  aniqlash  maqsadga  muvofiqdir.  Diqqatni  nimaga 
qaratish,  nimani kuzatishlari kerakligi ustida bolalarga ko‘rsatma berish kerak, 
ulaming oldiga savollar qo‘yish lozim,  ularga javobni bolalar sayohat vaqtidagi 
kuzatishlar jarayonida  topishlari  kerak.
Sayohatdan olingan taassurotlami,  kuzatish natijalarini umumlashtirish 
juda muhimdir.
Yangi bilim berishda o‘qituvchi didaktik material, harf va sonlaming yozilishi 
o‘quvchilar tomonidan kuzatilishini keng qo‘llaydi. Ayrim hollarda matematika 
darslarida kuzatishning o‘zi  yetakchi usul bo‘lib xizmat qiladi. 0 ‘qituvchi kuzatish 
usulidan  foydalanib,  o‘quvchilaming  bilish  faoliyatini  shunday  tashkil  etadiki, 
ular  mustaqil  ravishda  o‘zlari  uchun  oson  bo‘lgan  umumlashtirish,  xulosa 
chiqarish  ishlarini  amalga oshirishlari  mumkin.
Kuzatishni tashkil qilish bir qator usullami qo‘llashni talab etadi.  Bunda 
aniq  maqsadni  qo‘yish  juda  muhim.  Bolalar  nimani  kuzatishlari  kerak 
ekanligini aniq bilishlari kerak.  Bundan tashqari, ko‘rsatilayotgan buyumning 
xarakterli  belgilarini  aniq  bilishlari  kerak.  0 ‘rganilayotgan  obyektni  oldingi
87

---

o‘iganilgani  bilan  taqqoslashdan  foydalanish  ham  muhimdir.  Va  nihoyat, 
obyektni kuzatishni o'qituvchining og‘zaki tushuntirishlari bilan birga qo‘shib 
olib  borish  zarur.